Skip to content
Menu

ABD başkanı nasıl seçiliyor? İşte ABD’nin seçim sistemi

vote

AMERİKA BÜLTENİ (8 Kasım 2016)

Amerikan halkı, 240 yıllık tarihinde 58’nci kez ülkeye başkan seçmek için bugün sandık başına gidiyor. Görev süresi 20 Ocak 2017 günü dolacak 44’ncü başkan Barack Obama’nın halefinin Cumhuriyetçi Partinin adayı Donald Trump mı yoksa Demokrat Partinin başkan adayı Hillary Clinton mı olacağı ABD saatiyle salı gecesi belli olacak. Hillary Clinton iki büyük partiden birinin ilk kadın adayı olarak tarihe geçti. Bugün kazanırsa ABD’nin ilk kadın başkanı olarak bir kez daha tarihe geçecek. 70 yaşındaki Donald Trump kazanırsa, ABD’nin ilk döneminde en yaşlı başkanı olarak tarihe geçecek.

Peki bugün ABD’de ne olacak? Başkan nasıl seçilecek? İşte yeni başlayanlar için ABD başkanlık seçiminin detayları:

Neden seçim salı günü yapılıyor?

Çünkü ABD ilk kurulduğunda oy verme ve seçilme hakkı, sadece toprak ve mal sahibi olanlara tanınan bir imtiyazdı, hayat çiftçi seçmenlere göre şekillendi. Cumartesi günleri çiftçiler ürettikleri malları pazara getiriyorlardı. Pazar günleri ise kilise günüydü. Seçimin 1 Kasım’da olmasına da imkan yoktu; çünkü 1 Kasım Katoliklerin ‘All Saints Day’ tatiliydi. Geriye Kasım ayının ilk pazartesisini takip eden Salı günü kalıyordu. Kasım ayının ilk Salısı böylece geleneksel hale geldi. ABD’de seçim günleri resmi tatil değil. Ancak resmi veya özel her kurum, işletme çalışanlarına oy kullanma süresi kadar izin verme yükümlülüğü altında.

Başkanlık seçimi nasıl olacak?

Amerikan başkanı dünyadaki birçok seçimin aksine doğrudan halk oyu ile seçilmiyor. Teknik olarak sandık başına giden Amerikan halkı tek işi başkan seçmek olan bir meclisin delegelerini seçmiş oluyor. Bu meclise Amerikan literatüründe “electoral college (seçiciler meclisi)” deniyor. Ancak artık modern zamanlarda bu meclisin üyeliği tamamen sembolik hale gelmiş durumda. Birçok eyalette oy pusulasında sadece partilerin başkan adayının adı yazılmakta ve bu meclisten hiç söz edilmemekte. Sadece sayısal olarak hangi adayın bu mecliste kaç sandalye kazandığına bakılmakta ve başkan buna göre belirlenmekte.

Peki “seçiciler meclisi” üyeleri ABD başkanı için ne zaman oy verecek?

O eyaleti kazanan adayın listesinde yer alan ve adı önceden belirlenmiş Seçiciler Meclisi (Electoral College) üyeleri, 19 Aralık 2016 günü kendi eyaletlerinin başkentlerinde toplanıp aynı anda oylarını kullanıp mühürlü pusulaları ABD Kongresine yollayacaklar. Bu Meclisin 538 delegesi tek bir yere toplanmıyor, her eyaletin delegeleri kendi başkentlerinde toplanarak oylarını kullanıyor. Ancak, bu delegeleri bir istisna eyalet dışında oylarıyla bağlı. Yani 8 Kasımda hangi aday için seçilmişlerse, 19 Aralık günü o aday için oy kullanmak zorundalar. Dolayısıyla, 19 Aralık günü, bugünkünden farklı bir sürpriz sonuç çıkmayacağı için, bugünkü sandık sonuçları aslında başkanlığı da gayrıresmi olarak kimin kazandığını gösteriyor. Resmi prosedür ise biraz daha uzun sürecek. Her eyaletteki seçici kurul üyelerinin kullandığı oyların yer aldığı zarflar 6 Ocak 2017 günü ABD Kongresinin ortak oturumunda açılıp sayılacak ve ABD’nin başkanı işte o gün resmen ilan edilecek. Yeni başkan 20 Ocak 2017 günü yemin ederek görevine başlayacak.

Seçiciler Meclisi kaç üyeli ve dağılım neye göre belirleniyor?

Seçiciler Meclisi ülke genelinde  toplam 538 oydan oluşuyor. Her eyalet, 535 üyeli Amerikan Kongresine gönderdiği toplam üye kadar sandalyeye sahip. Hiçbir eyalete bağı olmayan Amerikan başkenti District of Columbia’nın da (Washington DC) 3 seçici delege oyu var. Eyaletlerin, Amerikan Kongresindeki üye sayısı kadar delege oyuna sahip olmaları, büyük eyaletlerin oldukça fazla, küçük eyaletlerin ise daha az delege oyuna sahip olmasının nedeni. Örneğin, California 55, Texas 34, New York 29, Florida 29 seçici delege oyuna sahipken, Wyoming, Alaska, Delaware, South Dakota gibi küçük eyaletler 3’er delege oyuna sahipler.

 

Bir eyaletin seçiçi meclis sandalyelerini hangi adayın kazandığı nasıl anlaşılıyor?

48 eyalet ve başkent Washington DC’de seçici delege oyları bir bütün olarak, ‘kazanan hepsini alır (winner takes al)’ prensibiyle, o eyalette en çok halk oyunu kazanan aday tarafından kazanılmış sayılıyor. Örneğin New York eyaletinde birinci olan aday eyaletin 29 delege oyunun tamamını da kazanmış oluyor. 3’er sandalyesi olan Maine ve Nebraska eyaletleri ise 1’er sandalyeyi dar bölgeli kongre seçimi metodu ve kalan diğer iki sandalyeyi ise eyalet geneli halk oyu çoğunluğu yöntemi ile belirliyor.

 

270 oy nedir? Neden 270 oy alan ABD başkanı oluyor?

Ülke genelinde toplam 538 “electoral vote(seçici delege oyu)” var demiştik. Amerikan Anayasasına göre bu mecliste salt çoğunluk(yarısının bir fazlası) oyu olan 270 seçici delege oyunu kazanan aday başkan seçilmiş kabul ediliyor.

Bu sistemden dolayı seçici delege oyu sayısı fazla eyaletlerde kazanan adaylar daha şanslı hale geliyorlar. Örneğin, Texas(38 oy), Pennsylvania (20), Ohio(18), North Carolina(15), New York(29), New Jersey (14), Michigan(16), Illinois (20), Georgia(16), Florida (29) ve California(55) gibi 11 eyaleti azanan bir aday, geri kalan 39 eyalette kaybetse bile Amerikan başkanı olabilir.

 

“Blue states (mavi eyaletler)”, “red states (kırmızı eyaletler)” nedir?

Amerikan siyasi geleneğinde Demokrat Partinin rengi mavidir. Cumhuriyetçi Partinin rengi ise kırmızıdır. Bütün Amerikan medyası, seçim haberlerinde Demokratların kazandığı eyaletleri haritada mavi renkle, Cumhuriyetçilerin kazandıkları eyaletleri ise kırmızı renkle boyar. Bu nedenle, uzun süredir Demokrat Partinin kazandığı eyaletler, Demokratların kalesi anlamında “blue states” ifadesiyle, Cumhuriyetçi Partinin kazandığı eyaletler ise “red states” ifadesiyle anılıyor. Bu iki parti arasında gidip gelen eyaletlere ise “swing states (değişken eyaletler)” deniyor.

 

Bir Florida, Pennsylvania, Ohio kavgasıdır sürüp gidiyor. Bu eyaletleri diğerlerinden önemli yapan ne?

Bu üç eyalet de aslında “swing state (değişken eyalet)” kategorisinde. Yani her seçimde iki partiden birine gidebiliyor. Ancak bu üç eyaleti diğer değişken eyaletlerden önemli kılan bunların seçiciler meclisindeki sandalye sayılarının fazla olması. Bu üç eyalet çoğunlukla “key states (anahtar eyaletler)” olarak anılıyor. Nüfusları fazla bu üç büyük eyaletten Florida’nın, Seçici Mecliste 29, Pennsylvania’nın 20 ve Ohio eyaletinin ise 18 oyu var. Örneğin sadece Florida’yı kazanmak, Alaska, North Dakota, Delaware, South Dakota, Vermont, Wyoming, Montana ve New Hampshire eyaletlerinin tamamanını kazanmaktan daha çok seçici delege oyu kazandırıyor. 2000 başkanlık seçiminde Florida ve 2004 başkanlık seçiminde Ohio az farkla Bush tarafından kazanılınca, Bush’a başkanlığa giden yolu açtılar.

 

Adaylar neden New York, Los Angeles, Chicago, Houston  gibi büyük şehirlerde hiç kampanya yapmıyor?

Bu da electoral college sisteminin bir cilvesi. Ülkenin en büyük şehirlerinin ve bunların bağlı olduğu eyaletleri kimin kazanacağı nerdeyse kesin olduğu için adaylar, ülke nüfusunun büyük bölümünün yaşadığı bu eyalet ve şehirlerde hiç kampanya yapmıyor. Sadece bağış toplama yemeklerine katılıyor.

 

Bugün başkanlık için sadece Clinton ve Trump mı yarışıyor?

Hayır. Liberteryan Partinin başkan adayı New Mexico eyalet Valisi Garry Johnson, Yeşil Partinin adayı Jill Stein, Anayasa partisinin adayı Darrell Castle, Bağımsızlar Partisinin adayı Evan McMullin, Sosyalist İşçi Partisinin adayı Alyson Kennedy başta olmak üzere onlarca başkan adayı daha var. Ancak yine Electoral College sisteminin bir cilvesi olarak başkanlığı bu üçüncü partilerin ve adayların kazanması oldukça düşük bir olasılık. Üçüncü bir partinin ülke çapında 270 seçici delege oyu kazanmasının zorluğu, bu partilere olan rağbeti engelliyor. Sağ ve solun oyları Demokrat ve Cumhuriyetçi aday etrafında bloklaşıyor. Diğer birçok bağımsız aday ise sadece bir ya da birkaç eyalette oy pusulasında yer alıyor. 35 yaşını aşan, doğuştan ABD vatandaşı ve son 14 yıldır ABD’de yaşayan her Amerikan yurttaşı başkanlığa aday olabilir.

 

Sandıkta en fazla oyu alanın başkan seçilmeme olasılığı var mı?

Electoral College sistemi nedeni ile bu olasılık özellikle oy sayıları birbirine yakın çekişmeli başkanlık seçimlerinde var. Nitekim, 1876, 1888 seçimlerinde ve son olarak 2000 yılındaki başkanlık seçiminde ülke genelinde en fazla oy alan aday, electoral college’da daha az sayıda sandalye kazandığı için başkan olamadı. 2000 yılında Al Gore, ülke çapında toplam halk oyunda George W. Bush’tan yarım milyon daha fazla oy aldı. Ancak Florida’da Bush’a 500 oy farkla yenildi. Bu 500 oy farkı da mahkeme kararıyla kabul edildi. Bush, Florida’yı kazanarak bu eyaletin, Seçici Meclisteki 27 delege oyunu kazanmış olunca, 270 delege oyu sınırını geçti ve ABD başkanı oldu. Bu durum electoral college sistemi ile ilgili şikayetleri artırdı. Yapılan analizler, bu seçim sistemi sebebi ile bir adayın seçmenlerin sadece yüzde 21’inin oylarıyla bile başkan seçilebileceğini gösteriyor.

fil-esek-demokrat-cumhuriyetciNeden fil ve eşek?

Cumhuriyetçilerin parti ambleminin fil, Demokratların ambleminin eşek olmasının arkasında yine çiftçi gelenek var. 1874’te Thomas Nast‘n çizdiği bir karikatürde, üzerinde ‘Cumhuriyetçi oylar’ yazan bir fil hariç, bütün hayvanları kovalayan aslan postu giymiş bir eşek vardı. Karikatür Cumhuriyetçiler tarafından beğenildi. Demokratların eşek amblemini almasında da yine Nast’ın karikatürlerinin etkisi büyük. 1828 başkanlık kampanyasında Demokrat aday Andrew Jackson’ın muhalifleri ona ‘jackass (eşek)’ diyordu. Jackson, buna itiraz etmek yerine bu güçlü iradeli hayvanı kendi kampanyasının amblemi yapmaya karar verdi. Thomas Nast, 1870 yılında Demokratları eşek kılığında çizince bu hayvan Demokratlarla özdeşleşti.

 

 Oy sayılarına göre eyaletlerin Electoral College’da sahip olduğu sandalye sayısı:

Oy sayısı Eyaletler
3 Alaska, Delaware, District of Columbia*, Montana, North Dakota, South Dakota, Vermont, Wyoming
4 Hawaii, Idaho, Maine**, New Hampshire, Rhode Island
5 Nebraska**, New Mexico, West Virginia
6 Arkansas, Iowa, Kansas, Mississippi, Nevada, Utah
7 Connecticut, Oklahoma, Oregon
8 Kentucky, Louisiana
9 Alabama, Colorado, South Carolina
10 Maryland, Minnesota, Missouri, Wisconsin
11 Arizona, Indiana, Massachusetts, Tennessee
12 Washington
13 Virginia
14 New Jersey
15 North Carolina
16 Georgia, Michigan
18 Ohio
20 Illinois, Pennsylvania
29 Florida, New York
38 Texas
55 California