”Aren’t we forgetting the true meaning of Christmas? You know… the birth of Santa. ”
– Bart Simpson –
ABD’de halk arasında kısaca “Santa” denilen Saint Nicholas, bizde bilinen adıyla Noel Baba, batı kültüründe, her Noel gecesi, evlerin şöminesinden girerek çocuklara hediye getirdiği efsanesiyle anılan mitolojik bir karakter. Noel Baba imajının en önemli tarihi dayanağı olan “Saint Nicholas”, 4’ncü yüzyılda Antalya, Demre’de yaşayan bir Hristiyan azizi. St Nicholas, bütün Hıristiyan dünyasında, cömertliği ve fakirlere yardımseverliğiyle şöhret oldu. Bazı tarihçilere göre, Noel Baba, St Nicholas ile Almanların Hristiyan olmadan önceki pagan tanrıları Odin’e ait bilgilerin karışımından oluşan bir kurgu.
AP ve AOL işbirliğiyle yapılan bir anket, Amerikalı yetişkinlerin yüzde 86’sının, 10 yaşına kadar Noel Baba’nın gerçek olduğuna inandıklarını ortaya çıkarmıştı. Yüzde 15’lik bir kesim ise 10 yaşından sonra da bu inancını korumuş. Geçtiğimiz günlerde, derste Noel Baba gerçek değil bir kurgu diyen bir ilkokul öğretmeninin gördüğü büyük tepki medyaya yansımıştı.
Aziz Nikolas, Noel Baba’ya dönüşmeye başladı
Bugünkü Noel Baba imajı ise tarihsel ve coğrafi kaynağından uzakta 19’ncu yüzyılda şekillenmeye başladığı ABD’den dünyaya yayıldı. Washington Irwing 1809’da yazdığı satirik kitabı A Knickerbocker’s History of New Yorkadlı kitabında, ilk kez Noel Baba’yı evlere şömineden giren biri olarak tasvir etti. Irwing, o güne kadar hep ‘sıska bir aziz’ olarak portreleştirilen Noel Baba’yı ilk kez ‘şişman sakallı ve pipo içen bir ihtiyar’ olarak tasvir eden de kişi aynı zamanda.
1823’e gelindiğinde, bugün daha çok “The Night Before Christmas (Noel’den önceki akşam)” adıyla bilinen ve New York’ta Sentinel gazetesinde 1823 yılında anonim olarak yayınlanan “A Visit From St Nicholas (St Nicholas’ın ziyareti) adlı şiir, Noel Baba imajını daha da şekilendirdi. Bu anonim şiiri yazdığı günümüzde yaygın şekilde kabul edilen Clement Clarke Moore, Doğu ve Yunan Edebiyatı profesörüydü ve sadece çocuklarını eğlendirmek için yazdığı ‘saçma’ bir şiirin akademik saygınlığını zedelemesini istemediği için şiire imzasını koymamıştı. Ne ironi…
Noel Baba’nın 8 ren geyiğince çekilen arabayla gökte dolaştığı ilk kez bu şiirde tasvir ediliyordu.
Bu şiirden esinlenerek Noel Baba’ya bugünküne benzemese de ilk kez kırmızı renkli bir elbise giydiren ise, Sam Amca’yı, Cumhuriyetçilerin filini ve Demokratların eşeğini de ilk kez çizen kişi olan efsanevi çizer Thomas Nast. Thomas Nast, ilk olarak 3 Ocak 1863 tarihinde Harpers dergisinin kapağı için çizdiği Noel Baba imajında, Noel Baba’ya kırmızı renklerin hakim olduğu Amerikan bayrağı kumaşı giydirdi ancak, bugünkü görünümünden yine de biraz uzaktı.
Bugünkü kırmızı beyaz elbiseli şişman, beyaz sakallı, ho,ho,ho Noel baba imajını yaratan ise Coca Cola oldu. Çizgi ustası Haddon Sundblom’un Coca Cola’nın 1931 yılındaki etkili reklam kampanyası için çizdiği, şişman, beyaz sakallı, kırmızı elbiseli, beyaz kemerli Noel Baba imajı, dünyaya yayıldı ve o günden beri Noel Baba, bildiğimiz Noel Baba.
‘’Yes, Virginia, there is a Santa Claus’’
Amerikan popüler kültürünün en bilinen cümlelerinden biri olan “Yes, Virginia, there is a Santa Claus” cümlesi, ilk defa 21 Eylül 1897 günü New York Sun gazetesinin, Virginia adında 8 yaşında bir kız çocuğunun gazeteye gönderdiği, mektubundaki, “Noel Baba gerçekten var mı?” sorusuna cevap olarak yayınladığı başyazısının başlığında yer aldı. Manhattan’da yaşayan Virginia O’Hanlon, arkadaşlarının Noel Baba diye birinin gerçekte olmadığını söylemeleri üzerine babasına sorar. Babasının, “Eğer New York Sun’da görürüsen vardır” cevabı üzerine de gazeteye bu soruyu mektupla yollar. Gazetenin editörü Francis Pharcellus Church’ün, “Evet Virginia, Noel Baba gerçekten var” başlığıyla yazdığı mektup ise, yklaşık 115 yıl boyunca her yıl Noel’den birgün önce yayınlandığı için, Amerikan Noel kutlamalarının bir klasiğine dönüştü.
Noel Baba efsanesinin ‘piyasa’nın elinde aldığı şekli ve ulaştığı etkinliği görünce, Simpson Ailesi’nin sevimli üyesi Bart’ın, yazının en üstündeki şakası daha bir anlamlı oluyor. Birşeyi kesin biliyoruz. Bizim Antalyalı aziz, artık, Coca Cola’yı da aşan küresel bir fenomen. Çinliler bu işe de el atıncaya kadar da imajı bu…
Cemal T. Demir
cemaltdemir@gmail.com