AMERİKA BÜLTENİ (7 Ağustos 2017)
Follow @amerikabulteni
21 Ağustos günü, Ay, Güneş ile Dünyanın arasında girerek tam güneş tutulmasına yol açacak. ABD’de on milyonlarca Amerikalı bu müthiş doğa olayına tanıklık edecek. İşte yeni başlayanlar için 21 Ağustos tam güneş tutulması hakkında bir klavuz:
Tam Güneş tutulması neden oluyor?
Dünya Güneş’in ve Ay da Dünya’nın yörüngesinde dönüyor. Zaman zaman Ay, Dünya ile Güneş’in arasına girdiğinde bu üçlü aynı doğru üzerinde sırlanıyorlar. Böylesi bir durumda Ay’ın gölgesi Dünya’nın üzerine düşmekte ve bazen kısa bir süre için Güneş’i tamamen örtebilmekte. Buna ‘güneş tutulması’ deniyor. Aslında güneş tutulması çok nadir görülen bir astronomi olayı değil. Ortalama 18 ayda bir yaşanıyor. Ancak, Dünya üzerindeki her hangi bir nokta, tam Güneş tutulmasını 375 yılda bir yaşıyor. 21 Ağustos Güneş tutulması da 1979 yılından beri ABD topraklarının her hangi bir yerinde yaşanan ilk tam güneş tutulması olacak. Ve 1918’den beri de ilk kez ABD’de tam güneş tutulması Pasifik kıyısından Atlantik kıyısına kadar uzanan bir hatta yaşanacak. Ve dahası 21 Ağustos, 1776 yılındaki tam güneş tutulmasından beri sadece ABD’de yaşanacak ilk tam güneş tutulması olacak. Güneş Tutulması, tam 14 eyalet boyunca gözlemlenebilecek. En az 12 milyon Amerikalı, evlerinden ayrılmalarına bile gerek kalmadan tam güneş tutulmasını yaşayacaklar. On milyonlarca Amerikalı ise hat üzerindeki şehirlere akın ederek bu tarihi doğa olayını yerinde gözlemleyecekler.
Milyonlarca Amerikalı o gün tam olarak ne görecek?
NASA’nın güneş uzmanlarından Mitzi Adams, The Week dergisine, ‘’Ay ve Güneş’in görüntüde ‘temas ettiği’ andan başlayan aşamalı bir süreç’’ diye anlatıyor. Sonra, sanki birisi güneşten her defasında bir büyük ısırık alıyormuş gibi Güneş gittikçe küçülecek. Sonra Güneş’in tamamen Ay tarafından örtüldüğü tam tutulma anı başlayacak. Sonra, Güneşin koronası, yani gaz halesi, bir karanlığın arkasından sızıyormuş gibi olacak. Bulunduğunuz yere göre birkaç saniye ile iki dakika arasında sürebilecek bir an bu. Güneş’in aydınlığı 1 milyon faktör azalacak, hava sıcaklığı 20 derece kadar düşecek. ‘’Bazı hayvanlar bu duruma tepki verecek’’ diyor Adams, ‘’İnekler akşam oldu sanarak ahırlarına yönelebilir. Cırcır böcekleri akşam oldu sanarak ötmeye başlayacak.” Bu tür sıradışı olaylardan dolayı da insanlar, yüzyıllardır tam güneş tutulmasını sadece hayranlıkla değil korkuyla da izliyor.
İnsanlar Güneş tutulmasından neden korkuyor?
Yüzyıllardır insanlar, Güneş Ttutulmasını bir felaket habercisi, kıyamet alameti gibi algılıyor. ‘’Doğada olağandışı bir olay yaşandığında evrende bir istikrarsızlık tartışması da canlanıyor’’ diyor astronom Anthony Aveni ve ekliyor; ‘’Hint mitolojisinde Hindu şeytanı Rahu zaman zaman Güneş’i kovalıyor ve yakalayıp yuttuğunda tutulma gerçekleştiğine inanılıyor”. Uzayı incelemeye başlayan ilk uygarlıklardan biri olan Babilliler, güneş tutulmasını krallarının öleceğinin haberi olarak düşünüyorlardı. MÖ Sekizinci yüzyılda, Güneş tutulmasını öngörebilmek için matematik formülleri geliştirdiler. Güneş tutulması vakti yaklaştığında bir kişiye, çoğunlukla da krallığın düşmanı birine, kralın elbiselerini giydirerek, Güneş tutulmasının varsaydıkları lanetini aldatmaya çalışıyorlardı. Antik Yunan tarihçisi Heredot, filozof Tales’in MÖ 28 Mayıs 585 yılında gelen Güneş tutulmasını olmadan önce tam tarihi öngördüğünü kaydediyor. ‘’İnsanlar bunun düzenli aralıklarla tekrarlandığını farkettiler’’ diyor astronom Tyler Nordgren, ‘’Eğer Güneş’i bir ejderha yiyorsa, bu ejderha kesinlikle bir takvime göre bunu yapıyor olmalıydı’’.
Güneş tutulması hangi saatte başlayacak?
Tam Güneş tutulması aslında Pasifik içinde başlayıp, Atlantik içinde sona erecek. Kara üzerindeki hattı, Oregon eyaletinin, Pasifik kıyısındaki Government Point burnundan Oregon saati ile sabah 10:16’da başlayacak ve yaklaşık 100 kilometrelik bir genişlikte bir hat üzerinden güney doğuya doğru, Idaho, Wyoming, Nebraska, Kansas, Iowa, Missouri, Illinois, Kentucky, Indiana, Tennessee, North Carolina, Georgia ve South Carolina eyaletlerini takip ederek, doğu saatiyle saat 14:48’de South Carolina’ın Charleston kenti yakınlarında Atlas okyanusuna geçerek orada sona erecek. ABD karasındaki hatta 300 kilometre mesafe içinde yaklaşık 75 milyon kişi yaşıyor ve Güneş Tutulmasının izlenebileceği güzergah üzerindeki bütün kasaba ve şehirlere on milyonlarca Amerikalının akın etmesi bekleniyor. Bu nedenle bu güzergah üzerinde şimdiden başta acil durum önlemleri olmak üzere yoğun tedbir alınıyor. Örneğin Wyoming’deki 200 nüfuslu Glendo kasabası, kasaba yakınındaki bir pisti Güneş Tutulması izleme alanı olarak düzenledi ve sadece buradan Güneş tutulmasını en az 20 bin kişinin izlemesi bekleniyor.
New York’tan görülecek mi?
New York şehrinden parçalı tutulma olarak görülebilecek. New York’ta parçalı tutulma en yüksek seviyesine yerel saatle 14:44’te ulaşacak.
Bilim insanlarının bu Güneş Tutulması nedeniyle öğreneceği bir şey var mı?
Her Güneş tutulmasında yeni bir şeyler oluyor. Örneğin 1918 tam güneş tutulması sırasında İngiliz astronomlar Arthur Eddington ve Frank Watson Dyson, Güneş’in kütle çekiminin, ışığını büktüğünü gözlemlediler ki bu da Einstein’in Genel İzafiyet Teorisinin en önemli öngörüsünü doğruluyordu. 21 Ağustos’ta meydana gelecek tam Güneş tutulması sırasında ‘’EclipseMob’’ adı verilen bir proje çerçevesinde, ABD genelindeki astronomlar, özel radyo alıcıları aracılığı ile, atmosferin, elektromanyetik dalgaları yansıtacak miktarda iyonların ve serbest elektronların bulunduğu 70 km ile 400 kilometrelik kısmını oluşturan iyonosfer tabakasını gözlemleyecek. Gündüz ve gece saatleri arasında iyonosferde meydana gelen dalgalanmalar radyo dalgalarını ve iletişim sistemlerini etkiliyor (Güneş battıktan sonra bu tabakada iyonun azalması, radyoların AM dalgalarının geceleri daha iyi çekmesinin nedeni).
Başka bilim projeleri var mı?
‘’Citizen CATE’’ adlı bir başka proje kapsamında da okyanustan okyanusa ülke genelindeki astronomlar, çektikleri tutulma videolarını birleştirerek yaklaşık 90 dakikalık en uzun Güneş Tutulması filmini hazırlayacaklar. Öncelikli amaçları Güneşin taç tabakasını gözlemlemek. Normalde görülemeyen taç tabakasının, tutulma anlarında çok çarpıcı detayları gözlemlenebiliyor. Bu tabaka, yaklaşık 2 milyon santigrat dereceye kadar çıkan sıcaklığı, güneş fırtınaları, ve kavurucu iyonize parçacıkların Dünya’ya gelmesine ve Kuzey Işıkları gibi gök olaylarına neden olan taç küre kütle atımı nedeniyle oldukça türbülanslı bir katman. Güneş’teki bu kütle atımı, astronotlara, uydulara, karasal teknolojilere tehditler oluşturabilmekte, oluşturduğu yüksek akımla bazen enerji üretim istasyonlarını ve nakil hatlarını etkileyebilmekte. CATE projesindeki bütün astronomlar çok büyük bir özenle video kameralarını bir birine senkronize ettiler. Çünkü, ABD’de bir sonra gözlemlenebilecek ilk Güneş tutulması olan 2024 yılına kadar bu sahneyi yeniden çekme şansları olmayacak. ‘’Tam Güneş Tutulması başladığı saniyede herşeyinle hazır olmalısın’’ diyor astronom Matt Penn, ‘’Çünkü sahneyi yeniden çekmek için Ay’ı durduramazsın’’.
Güneş tutulmasını nasıl seyretmek lazım?
Güneş tutulmasını çıplak gözle seyretmeye kalkmak, görüşte kalıcı hasarlara ve hatta körlüğe bile neden olabilir. Dürbün ve teleskop kullanılacaksa, bunların güneş filtreli olduğuna mutlaka dikkat edilmeli. Sadece tam tutulmanın gerçekleştiği kısa sürede gözlüksüz bakmak güvenli olabilir. Astronom Ethan Siegel, yerine göre birkaç saniye yerine göre en fazla 2 dakika sürecek bu kısa sürede, eğer hava da açıksa, Güneş’in taç tabakasını ve Güneş’in hemen arkasında yer alan dev Regulus yıldızının bakan herkesçe görülebileceğini söylüyor. Siegel, eğer görüş şartları mükemmelse, o anlarda Mars ve Merkür gezegenlerini de Güneş’in güzergahının ilerisinde ve gerisinde görülebileceğini kaydediyor.
En son güneş tutulması ne zaman olacak?
Bir sonraki tam Güneş tutulması 2 temmuz 2019’da yaşanacak ve sadece Güney Amerika kıtasının Güney kesiminde gözlemlenebilecek.
Ay, Dünya’dan her yıl yaklaşık 4 santimetre uzaklaşıyor. Bundan dolayı zaman içinde tam Güneş tutulmalarının azalıp seyrekleşeceğini söyleyen NASA’nın Ay uzmanlarından Richard Vondra, gelecek planı olanlar için yaklaşık tarih de veriyor: “Yaklaşık 600 milyon yıl sonra, Yer, tam Güneş tutulmasının güzelliği ve dramasını son kez yaşayacak.”
AMERİKA BÜLTENİ‘ni Twitter’dan takip edebilirsiniz