CEMAL T. DEMİR New Hampshire’dan bildiriyor
İkisi de Utah eşrafı ailelerden. İkisi de birer dönem eyalet valiliği yapmış. İkisi de Cumhuriyetçi Parti başkan adaylığı yarışının en güzel saçlarına sahip. İkisi de ABD başkanı olmak istiyor. New Hampshire önseçiminde bütün gözlerin çevrildiği, Mitt Romney ve Jon Huntsman’ın bir ortak özelliği daha var; İkisi de Mormon.
Hiç şüphesiz ABD politikasına bu yıl Mormonlar damga vuruyor. Ülke nüfusunun sadece yüzde 1,5’unu oluşturmalarına rağmen ABD Kongresinde tam 18 Mormon üye var. Senato lideri Nevada Senatörü Harry Raid de bir Mormon.
Boston Globe gazetesi köşe yazarlarından Alex Beam, 21 Temmuz 2005 tarihli gazetedeki köşesinde bir California tatili sırasında yaşadığı bir anekdotu şöyle anlatıyor;
Misafiri olduğumuz Californialı çift bize Massachusetts’i kimin yönettiğini sordular. Mitt Romney dedim ve başkanlığa adaylığını koyacak diye ekledim. Bu bilgi karşısında ev sahibemiz gayrı ihtiyari bir tepki verdi; Gerçekten mi? Ama o Mormon değil mi?”
Bu yıl artık sadece onları anlatan bir Broadway şovu bile var. Bırakın 100 yılı 5 yılda bile Mormonluk için çok şey değişti. Bugün her ne kadar ABD’de bir kült olmaktan ana akım kabul gören bir inanca evrilse de Mormonluk yüzyıl öncesinin Protestan yoğunluklu Amerikasında en nefret edilen inançtı. 1903 yılında Senatörlüğe seçilen ilk Mormon olan Reed Smoot, yemin töreni için Washington DC’ye geldiğinde çok büyük protesto gösterileriyle karşılaşmıştı. Bir Mormon’u Amerikan Senatosundan görmek istemeyenler sadece sokaktaki göstericilerle sınırlı değildi. Senato’da bir ilk yaşanacak ve Smoot’un Senatörlük yapmasına izin verilip verilmemesi için 2 yıl sürecek bir komisyon soruşturması yapılacaktı. Bu 2 yıllık sürede sadece oy kullanmasına izin verilen Senatörün tek eşli olduğunu ispatlaması sonucunda Senato toplantılarına katılmasına izin verilecekti. Mormonlar da dış dünya tarafından nasıl algılandıklarıyla ilgili gerçekle ilk kez yüzleştikleri bu olay sonrasında, çok evlilik uygulamasını kaldırdılar.
Mormonlar, 1838 yılında sadece Missouri eyaletinde yaşayan bir avuç insandan oluşuyordu. Kurucuları Joseph Smith, ‘bütün Hıristiyan sektlerin kendilerine karşı biraraya gelmesinden’’ yakınıyordu. Missouri valisi onları düşman ilan etti ve eyaletten sürüldüler. 1844’te gerçek bir savaşta Smith öldürülünce, başa geçen Brigham Young topluluğu Utah çevresine götürerek bugünkü Salt Lake City’i kurdular. 1857 yılında ABD hükümeti ile Mormonlar arasında Utah Savaşı yaşandı. Ancak daha sonra kontinental demiryolu kurulup da Federal hükümetin Atlantik’ten Pasifik’e bütün kıtaya hükmetmek istediği kesinleşince Mormonlar 1890 senesinde pes ettiler. Federal yasaları kabul ettiler ve çok eşlilik yasaklandı. 6 yıl sonra da Utah Amerika Birleşik Devletlerine katıldı.
Bugün ABD Mormonlarının ana kurumu Church of Jesus Christ of Latter-Day Saints (İsa Mesih’in Ahirzaman Azizleri Kilisesi). Ancak ABD’nin uzak Batısında bu ana yapının dışında, çok eşli evliliğe, ensest ilişkilere, ırkçılığa cevaz veren küçük sayko fundemantalist Mormon gruplar da var. İsa ve Şeytan’ın kan kardeşi olduğuna inananından Cennet’in Missouri eyaleti Jackson County bölgesinde olduğuna inananına kadar…
Mitt Romney ve Jon Huntsman’a en büyük tepki ise partinin tabanında yüzde 30’luk bir bloğa ulaşmayı başarmış Evanjelik tutuculardan geliyor. Evanjelik taban kesinlikle bir Mormon başkan adayına karşı çıkıyor. Evanjelikler, Mormonluğu inançlarına Yahudilik ve Katoliklikten daha büyük bir tehdit olarak görüyorlar. Evanjeliklere göre Mormonluk başka bir inanç değil bir sapkınlık ve bu inanca mensup birinin Beyaz Saray’da olması bunun onaylanması demek. Ancak, Evanjelikleri peşinden sürükleyecek bir aday olmaması ve bu yıl bütün Cumhuriyetçi Parti sisteminin Romney’i desteklemesi nedeniyle, ABD siyasetinde bir ilkin yaşanması yani iki büyük partiden birinin adayının ilk defa Mormon olması, büyük olasılık olarak görülüyor.
Bunun hangi Mormon adayın olacağının belirlenmesinde ise bugünkü New Hampshire önceçimi önemli bir gösterge olacak. Mitt Romney, tıpkı eyalet valiliği yapmış babası gibi dindar bir Mormon ve yaşamını inancının etrafında kurmuş. Jon Huntsman ise daha seküler bir politikacı. Ve Mormon kilisesinin yöneticileriyle arası Romney kadar iyi değil. Utah’da mezun oldukları okullara bakılarak şu benzetme yapılıyor: Romney, Brigham Young Üniversitesidir Huntsman Utah Üniversitesi.
Aslında bu, New Hampshire’da kıran kırana bir savaşa tutuşan iki Mormon politikacının neden çarpıştığının neden farklı olduklarının da izahı.
New Hampshire aslında ABD’nin nüfusu en seküler eyaletlerinden biri. Buradaki Cumhuriyetçilerin de çoğu sosyal muhafazakar değil, ‘fiscal’ muhafazakar. Vergi, kamusal harcamalar gibi konular öncelikleri. Bu nedenle Ron Paul da oldukça popüler.
Mitt Romney, New Hampshire üzerinde etkili komşu Massachusetts valiliği ve evinin New Hampshire’da olması nedeniyle eyalette son güne anketlerde açık farkla önde girdi. Ancak son günlerde art arda yaptığı gaflar, ve Jon Huntsman’nın nihayet yetenek ve farklarını sergileyebilme olanağı bulmasıyla, tahmin edilenden biraz daha farklı oy yüzdesi oranları ile karşılaşmamız da olası.
Mitt Romney’nin New Hampshire’ı kazanaıp kazanmayacağı kadar ne kadar farkla kazanacağının da önemi var. İki Mormon’dan biri bugün yarışta ağır hasar alabilir.