Skip to content
Menu

Kadınlara oy hakkı verilmeli mi?

CEMAL TUNÇDEMİR 

18 Ağustos 2013

“Duygusal olarak gelişmiş ve sorumlu kadınlar oy kullanmak istemez’’
Grover Cleveland, ABD eski Başkanı, 1905

Başlıktaki soru bugün neredeyse en tutucu gruplar, halklar ve ülkeler için bile absürd bir soru gibi. Ancak kadınların oy sahibi olma talebi, sadece 90 yıl öncenin bırakın Doğu toplumlarını Batı toplumlarında bile ‘makul çoğunlukça’, ‘marjinal sorunlu kadınların fantezisi’ gibi görülüyordu. “Birkaç çapulcu feministin, ülke düzeni ve toplum değerlerini alt üst edecek bu bozguncu isteklerine” karşı ciddi bir toplumsal ve siyasal direnç vardı.

Kadınların, Atlas Okyanusunun her iki tarafında oy hakkına kavuşmak için verdiği destansı mücadele, 1’nci Dünya Savaşı öncesi, savaş zamanı ve sonrası gelişmelerinin gölgesinde gerçekleştiği için bugün pek hatırlanmıyor. Oysa ki, kendilerinin de insan olduğunu ve oy hakkı sahibi olmaları gerektiğini savunan bu kadınların eylemleri yoğun polis şiddetine maruz kaldı. Birçoğu tutuklandı. İşkenceler gördüler. Ancak yılmadılar. Hapishanelerde açlık grevlerine gitmek zorunda kaldılar. Buldukları her fırsatta seslerini duyurmaya çalıştılar. Gelişen toplumsal vicdanı yanlarına çekmeyi başardılar. Ancak oy hakkı elde etmeleri nerdeyse 80 yıllık bir mücadele sonunda mümkün olabildi.

Sufragette6

ABD’de 19’ncu yüzyılda hala oy hakkı sahibi olmayan iki yetişkin grubu vardı: Siyahlar ve kadınlar. Bir çok feminist dernek, ABD’de köleliğin yasaklanması mücadelesinin ön safında yer aldı. O dönemin koşulları düşünüldüğünde köleleri kadınlardan daha iyi kim anlayabilirdi ki… Philadelphia’dan Lucretia Mott’un liderliğindeki bir heyet 1840 yılında Londra’da Dünya Anti-Kölelik Konferansı’na katılmaya gittiklerinde, heyetin liderinin bir kadın olması nedeniyle kendilerine konferansta sandalye verilmeyecekti. Mott daha sonra efsane kadın lider Elizabeth Cady Stanton ile birlikte, kadınların oy hakkı talebinde ilk meşaleyi yakan 1848 Seneca Falls Kongresini organize edecekti.

ABD iç savaşı sona erdikten sonra ABD Anayasasının 15’nci ek Maddesi (15th amendment) kabul edildi ancak bu değişiklik de sadece ‘siyah erkeklere’ oy hakkı getiriyordu. Bunun üzerine Mott, Susan B. Anthony ile beraber, Amerikan Kadınlara Oy Hakkı Birliğini (NAWSA) kurdu. Ve Amerikalı kadının on yıllarca sürecek mücadelesi başladı. İngiltere’de ise 1903 yılında kurulan Kadınların Sosyal ve Politik Birliği (WSPU) adlı ‘örgüt’, baskılardan sonra İngiliz hükümetine savaş açtı. Camları kırıyor, tren raylarına kendilerini zincirliyor, telefon hatlarını kesiyor ve hatta yer yer boş binalara bombalı saldırılar gerçekleştiriyordu. Ancak ölüme yol açmamak için çok dikkatli davranıyorlardı.

İngiltere ve ABD’de 20’nci yüzyılın başından itibaren oy hakkı isteyen kadınlara yönelik yoğun tutuklama furyası başladı. Bunun üzerine hapishaneleri dolduran çok sayıda kadın aktivist açlık grevlerine gitti. Bu kadınlar ‘zorla besleme’ işkencesine tabi tutuluyordu. Bu işkencelerde çok sayıda aktivist hayatını kaybetti ya da hastalandı.

Amerikan ve İngiliz ana akım medyası ve politikacıları, ‘suffragettes’ yani ‘oy hakkı istekçisi’ denilen bu kadınlara karşı çok acımasız bir aşağılama kampanyası yürütüyordu. Karikatürlerle, haberlerle, basın açıklamalaryla bu talepte bulunan kadınlara çok ciddi aşağılanırken, erkeklere yönelik de korku kampanyası yürütülüyordu. En etkili araç ise, dönemin Facebook’u Twitter’ı konumunda olan posta kartlarıydı.

Suffragette3USEO günlerin popüler bir posta kartında, bir ‘suffragist (oy hakkı talep eden kadın)’ şu şekilde aşağılanıyordu:

‘’Suffragist’in doğuşu ve gelişimi:

–       15’in de sevimli bir evcil hayvan gibi

–       20’sinde bir fettan

–       40’ında hala bekar

–       50’sinde oy hakkı savunucusu olur’’.

Bir başka kartta, bakımsız bir kız çocuğu gözünde yaşla, ‘kimse beni sevmiyor. Bu gidişle oy hakkı savunucusu olacağım’ diyor.

Diğer bir kart ise oy hakkı savunucusu bir kadın, yabancı bir erkeği dudaktan öperken gösterilirken, ‘’Oy hakkı savunucularının destek oyu kazanmasının en kolay yolu’’ denilerek, oy hakkı isteyen kadınların ‘hafif-meşrep kadınlar’ olduğu yolundaki toplumsal bilinçaltı pekiştiriliyordu.

Gerçek’ kadınların, ‘yozlaşmış‘ kadınlardan farklı olarak politikadan uzak duracaklarını vurgulayan bir kart; George Washington’un bir grup oy hakkı savunucusu kadına bakarak ‘ülkemi bunun için mi kurtardım’ diye hayıflanmasını gösteren bir başka kart ve daha nicesi… Erkeklere yönelik afişlerde kampanyalarda ise, ‘kadının yerinin evi’ olduğunu vurgulanıyor ve kadınlara oy hakkı verilmesi halinde, kadının bir daha çocuklarıyla ve eviyle ilgilenmeyeceği, evin bütün işlerinin erkeğe kalacağı ve toplumsal düzenin yıkılacağı iddia ediliyordu.

33909Kadınlara oy hakkı karşıtlarına göre;

”kadınların oy verebildiği eyaletler, gerçek kamuoyunun asla ortaya çıkamadığı birer ‘harem government (harem hükümeti)’ olmuştu. Hem zaten kadınların çoğu bu münasebetsiz talebe karşıydı. Oy hakkı talep edenlerin oranı kadınların yüzde 10’undan fazlası değildi. Moral değerlere karşı bu kadınların toplumdaki tüm kadınların temsilcisi gibi konuşmaları kabul edilemezdi. Oy hakkı talep eden ”azgın azınlığın’’ isteklerini bütün ülkeye dayatmasına’’ izin verilemezdi.

Bunlar’, ‘tiksindirici’, ‘açık-saçık’ kadınlardı ve ‘devlet işlerinde erkeklerle eşitlik isteyecek kadar cahildiler’. Hem, oy verme bir ‘ayrıcalık’ değildi ki bir ‘görev’di. Kadın evde mahrem alanda görevini ifa ediyor, erkek de kamusal alanda, hepsi bu.

Dahası bu kadın karşıtı söylemlere Sputhern Women’s Leauge gibi bir çok ana akım kadın derneği de sahip çıkıyordu.

Çok ilginç şekilde birçoğu henüz eyalet statüsü bile kazanmayan vahşi Batıda, kadın eşitliğinde daha hızlı yol alındı. Eğitimli insanların ve toplumsal düzenin oturduğu Doğu yakası değil, kovboyların ve kanunsuzluğun at koşturduğu Utah (1869) ve Wyoming (1870) kadınların ilk oy hakkına kavuştuğu yerler oldu. Onları Colorado ve Idaho izledi.

Birinci Dünya Savaşı, İngitere’yi kadınlarla ateşkese mecbur etti. 1918 yılında 30 yaşından gün almış kadınlara oy hakkı verildi. 21 yaşından gün almış bütün kadınların oy hakkına kavuşması içinse daha 10 yıl geçecekti.

ABD’de çok daha zorlu bir süreç işledi. 1913 yılında Woodrow Wilson’un yemin töreninden bir gün önce oy hakkı isteyen kadınlar, Washington DC’de ‘bir yürüyüş yapma cüretinde bile‘ bulundular. Ancak yürüyüş güzergahı, kadınlara oy hakkı karşıtı ahlakçı çeteler tarafından tutuldu. Çoğu erkek bu sivil şahıslar kadınlara saldırdı. Tükürdüler, saçlarından çekerek yerlerde süründürdüler. Polis ise bu kişilere hiçbir şekilde engel olmadı. O güne kadarki en büyük kadın eylemi olan ve 5000 kadının katıldığı bu yürüyüşe saldırı, ülkede kırılma anı oldu. O güne kadar kadınların oy hakkına sıcak bakmayan New York Times bile, ‘sivil toplumun kadınlara karşı tutumunda yanlışlık olduğu’ yorumu yaptı. 1916 yılında NAWSA’dan ayrılan bir grup kadın Ulusal Kadın Partisini kurdu.

Aclik-grevindeki-kadin-mahkumu-zorla-besleme
Oy hakkı talep eden kadınlar eylemlerinden dolayı tutuklanıp hapse atılıyordu. Baskıları protesto için açlık grevi yapan kadın mahkumlara zorla gıda verilmesi, oy hakkı karşıtlarınca bu kartla alay konusu yapılıyordu.

ABD Kongresinde kadınlara oy hakkı verecek anayasa değişikliği için birkaç deneme başarısız kaldı. Nihayet 1919 yılında Amerikan Anayasasının 19’ncu Ek Maddesi (19th Amendment) önce Temsilciler Meclisinde sonra Senato’da kabul edildi. Ancak Amerikan Anayasasındaki her hangi bir değişikliğin tamamlanması için eyaletlerin üçte ikisinin (en az 36) kongresinde de kabul edilmesi gerekiyordu. 35 eyalet kongresi anayasal değişikliği onayladı. Üçte iki eşiğinin aşılacağı Tennessee eyaleti tam bir savaş meydanına döndü. Ancak oy hakkı savunucuları yoğun toplumsal baskıya rağmen bu eyaletin kongresinde de az farkla çoğunluğu kazanınca, 18 Ağustos 1920’de, yani 93 yıl önce bugün, ‘’Eyalet kongrelerinin oy hakkına cinsiyet temelli kısıtlama getiremeyeceğini’’ öngören Anayasal değişiklik (19th Amendment), kabul edilmiş oldu.

Bugün normal gördüğümüz bir hak kullanımı, toplumun çoğunluğunun baskısına direnebilen kahramanların kararlı mücadelesi ve adımlarıyla ancak elde edilebildi. Kimbilir, bizim torunlarımız 80 yıl sonra bugünkü hangi bağnazlıklarımıza, hangi ayrımcılıklarımıza bakıp çok şaşıracaklar…

CEMAL TUNÇDEMİR‘i Twitter’dan takip edebilirsiniz