CEMAL TUNÇDEMİR
Follow @CemalTdemir
31 Ekim 2015
Uruguay eski devlet başkanı Jose Mujica Türkiye’yi ziyaret ediyor. Bu saygın devlet adamının adı ‘Jose’ olduğu halde Güney Amerika kaynakları ‘Pepe Mujica’ diye yazıyor. Yine bizim adını ‘Fransis’ diye andığımız Papa’ya da, ‘Paco (Pako)‘ demeleri gibi…
Bunun nedeni, doğumda verilmiş ismi günlük hayatta kısaltılması veya belli isimler yerine belli lakapların kullanılması geleneğinin Amerika kıtasında oldukça yaygın olması. Türkçede adı Fatma olanlara Fatoş denmesi gibi. Literatürde bu şekilde ismi kısaltmaya veya isim yerine belirli bir lakap kullanmaya, eski Yunancada ‘çocuk gibi konuşmak’ anlamına gelen sözcüğe atıfla ‘hypocorism‘ deniyor. .
İşte bu yaklaşımın bir yansıması olarak İspanyolca konuşulan dünyada gerçek adı ‘Jose (Hoze okunuyor)’ olanlar dostları ve aile içinde ‘Pepe’ diye çağrılır. Peki neden Pepe? Farklı teoriler var ancak en kabul göreni şöyle: Jose, bizde ‘Yahya’ , Anglo Sakson dünyada ‘John’, Almanca’da ‘Hans’ ve İtalyancada ‘Giuseppe’ denilen ismin İspanyol dünyasındaki karşılığı. Adı ‘Giuseppe’ olan İtalyanlara dostları kısaca ‘Peppe’ diyor. Pepe’nin de İspanyolcaya burdan geçtiği tahmin ediliyor.
Adı ‘Francisco (Fransisko)’ olanlara ‘Paco (Pako)’ denmesinin kaynağı ise bu ismin en popüler taşıyıcısı olan Fransiskan tarikatının kurucusu Asisli Aziz Fransis. Takipçileri Aziz Fransis’e Latince ‘Pater Communitatis (Cemiyetimizin Babası)’ derler. Paco işte bu iki kelimenin ilk heceleri birleştirilerek oluşturulmuş bir lakap. Francisco adının Hispanik dünyadaki bir başka kısaltması ise ‘Pancho (Panço)’. Adı Fransiska olan kadınlara ise ‘Paca(Paka)’ denir. Her ne kadar İspanyolca konuşulan bazı ülkelerde ‘Fransisko’lar için ‘Kike’ kısaltması da kullanılsa da ‘Kike’ daha çok resmi adı Federico, Ricardo veya Enrique olanlar için kullanılan bir kısaltma formu.
Çoğu dilde hypocorism örneklerine yaygın şekilde rastlanır. Örneğin Rusçada, Maria ismi samimi ortamlarda Maşa şekline dönüşürken, adı Mikhail olanlarınki Mişa, Nataliya olanlarınki Nataşa, Aleksander olanlarınki ise Saşa şeklinedönüşür.
İsimler yerine kısaltma veya lakap kullanmanın belki de en yaygın olduğu ülke Amerika Birleşik Devletleridir. Örneğin adı ‘Robert’ olanlara, tanıdıklarınca ‘Bob’, ‘Rob’, ‘Bobby’ veya Bert kısa formlarından biri kullanılır. Yani Bob Marley’in asıl adı Robert Marley’dir. Yine örneğin adı ‘William’ olanların isimleri de ‘Bill’, ‘Will’ veya ‘Willy’ şeklinde kısaltılır. Yani Bill Clinton diye bildiğimiz ABD başkanının adı aslında William J. Clinton’dır.
Gerçek isim yerine kısa form veya lakap kullanmanın genel bir kuralı yok. İsimlerin kısaltma veya lakaplarının farklı farklı oluşum şekilleri var. Örneğin adı Alexander olan erkeklerden Alex veya Alec kısa formunu kullananlar gibi Sandy kullananlar da var. Ama Sandy kadınlarda ise Sandra adının kısaltılmış formudur. Nadiren de Alexandra’nın kısaltılmış formu olarak kullanan kadınlar da var.
Bazı isimlerinse çok fazla kısaltılmış formu vardır. Örneğin Anglo Sakson dünyanın en yaygın erkek isimlerinden biri olan Edward adını taşıyanlar yakınlarınca, Ted, Teddy, Ned, Ed, Edwin veya Eddie gibi kısa formlardan biriyle çağrılır.
Bazı kısaltma formları ise birden fazla isim için kullanılabilir. Örneğin Sally formu, resmi adı Sarah ve Sandra olan kadınlar için kullanılabileceği gibi, İtalyan erkek adı Salvatore için de kullanılır. Yine Jerry adına çok sık rastlamamızın nedeni bu kısaltmanın, tam adı Gerald, Gerard, Jeremy, Geraldine veya Jeremiah olanların nerdeyse tamamı tarafından kullanılmasıdır. Yine Jack kısa formu, John, Jonathan, Jackson, James, Jason, Jacob, Joseph veya Jared gibi farklı isimlerce kullanılabilir.
Bazı lakaplar ise yaygınlıklarıyla zamanla kendileri bir ada dönüşmüş. Örneğin Jack başlangıçta adı ‘John’ olanlara dostlarınca takılan bir lakaptı. Ancak günümüzde artık resmi adı da ‘Jack’ olan çok sayıda insan var. Jacob isminin kısa formu olan Jake de bugün kendi başına modern bir isme dönüştü. Yine, başlangıçta ‘Robert’ adının kısa formlarından biri olan ‘Robin’ de zamanla kendi başına bir isme dönüştü.
Bazı kısa formlar ise ismin basitçe kısaltılmasından oluşur. Adı Pamela olanlar Pam, Jessica olanlar Jess, Geoffrey veya Jeffrey olanlar Jeff, Jennifer olanlara Jenn, Joshua olanlara Josh, Jillian olanlar Jill, Peter olanlar Pete, Daniel olanlar Dan, Zachary olanlar Zack, Raymond olanlar Ray, Ronald olanlar Ron, Walter olanlar Walt, Kimberly olanlar Kim, Philip olanlar Phil, Christopher olanlar Chris, Gregory olanlar Greg, Douglas olanlar Doug şeklinde kısa formlar kullanır.
Popüler bazı Amerikan isimlerinin kısa formları ise şöyle
Michael: Mike, Micky
Bradley: Brad
Benjamin: Ben, Benny
Albert: Al, Bert
Richard: Rick, Dick, Rich
Arthur: Art
James: Jimmy, Jim bazen de Jack
Charles: Chuck, Charlie
Elisabeth: Betty, Liz, Lisa, Beth
Timothy: Tim, Timmy
Lawrence: Larry
Nicholas: Nick, Nicky
Thomas: Tom, Tommy
Kenneth: Ken, Kenny
Virginia: Ginger, Ginny
Rebecca: Becky
Samuel: Sam, Sammy
Amanda: Mandy, Mindy
Stephen: Steve
Matthew: Matt
Joseph: Joe, Joey
Michelle: Shelly
Victoria: Tori, Vick, Vicky
Eugene: Gene
Jacob: Jake
Andrew: Drew, Andy, Andie
Bernard: Bernie
David: Dave, Davy
Nicole: Nicky
Anthony: Tony
Andreas: Andy
Henry: Harry, Hank
Jonathan: Jon, Nathan, Johnny
Judith: Judy
Leonard: Leo, Lenny, Lennie
Lucille: Lucy
Patricia: Patty, Tricia
Rudolph: Rudy
Patrick: Pat, Paddy
Terrence: Terry
Abiagil: Abby
Oliver: Noll
Isaac: Zac, Zach
Margaret: Peg, Meg, Peggy, Maggie
Marjorie: Maggy
Mary: Molly, Polly
Katrina: Kate, Katy, Kathy
Carolyn: Lynn, Carol, Carrie, Cary
Maximilian: Max