AMERİKA BÜLTENİ (5 Ekim 2016)
Follow @amerikabulteni
Bir fizikçi, elinde bir pretzel, bir simit ve bir de tarçınlı çörek ile salona girer. Fıkra değil gerçek… ‘’Bizim için bunlar çok farklı şeyler. Bu tatlı, bu tuzlu, şekilleri farklı vs.’’ diye anlatır ve ekler: ‘’Ancak eğer bir topologsanız, bu üçünde sizi ilgilendiren tek şey var: Delikler. Bunun ortasında delik yok, simidin ortası delik ve pretzel’de iki delik var’’…
Espriyi anladınız mı?
Nobel Fizik Ödülüne bu yıl, ‘maddenin topolojik evre değişimleri ve maddenin topolojik evrelerinin teorik keşfine‘ katkı yapan fizikçiler layık görüldü. Yani, Nobel Fizik Ödülü yine, ilk duyduğunda kimsenin bir şey anlamayacağı tuhaf bir çalışmaya gitti. İşte bu nedenle, Nobel ödül komitesi üyesi fizikçi Thors Hans Hansson, ödülün açıklandığı toplantıda bu ‘topoloji’ konusunu yanında getirdiği simit pretzel çörek ile yukarıdaki gibi açıklamak zorunda kaldı.
Topologlar esas olarak, süper iletkenler, tam akışkanlar veya süper soğuk veya yoğun maddelerle süper ince mıknatısların nasıl yapılabileceği konusunda matematiksel topoloji kullanarak teori geliştirmek için kafa yoran insanlar. Bu ‘süper’ düşünme faaliyeti, bilgisayar parçalarının ve elektrik kablolarının yerini alacak yeni materyaller geliştirilerek geleceğin süper bilgisayarlarının oluşturulabilmesi çalışmalarının temelini oluşturuyor.
Nobel Komitesi bu yılki fizik ödülünü, işte bu alanda keşifler yapıp kuramlar geliştirmiş, Amerikan üniversitelerinde çalışan üç İngiliz fizikçi, Washington Üniversitesinden David Thouless, Princeton Üniversitesinden Duncan Haldane ve Brown Üniversitesinden Michael Kosterlitz arasında pay etti. Thouless 937 bin dolarlık ödülün yarısını alacak. Diğer iki fizikçi ise kalan yarısını paylaşacak.
Nobel’e bu yıl layık görüldü ama bu üç fizikçi, ödüle layık görülen teorik çalışmalarını aslında 1970-80’lerde yaptı. Önce Kosterlitz ve Thouless’in çalışmaları geldi. İki fizikçi, süper ince maddelerin, daha önceki yaygın kabulün aksine, süper iletken ve süper akışkan görevi görebileceklerini ispatladılar. Ayrıca, süper iletken maddelerin sıcaklığının neden önemli olduğunu da keşfettiler. Bu maddeler ısındıkça faz değiştiriyor ve iletkenliğini kaybediyordu. Haldane’nin konuya katkısı 1980’lerde geldi. Süper ince mıknatısların özelliklerini açıklamak için topolojiyi kullandı. Thouless, Haldane’nin bu çalışmasıyla aynı dönemde, süper iletken maddelerin içinden belli adımlarla elektrik geçtiğini keşfederek bu alandaki bilgimizi daha da artırdı.
Aslında bir matematik disiplini olan topoloji, yeni teknolojilerin üretilmesindeki rolü nedeniyle fiziğin de aktif alt bilim dallarından biri haline geldi. Nobel ödülü tamamen teorik faaliyetlere verildi ama bu teorik faaliyetlerin sonucundaki bulguları kullanılarak süper bilgisayarlar, elektrik iletimi ve uzun ömürlü piller için yeni materyaller geliştiriliyor. Yani, ödülü kazanan fizikçilerin kafa yorduğu konular zor anlaşılsa da sonuçta teknolojiyi kullanma tarzımızda radikal değişiklikler yapacak önemde.
Follow @amerikabulteni