Neden dünyanın yarısı ‘çay’ diğer yarısı ‘ti’ diyor
AMERİKA BÜLTENİ (20 Ocak 2018)
Birkaç küçük istisna dışında bütün dünyada bu içeceğin iki söylenişi var; ‘çay’ ve ‘ti’. İngilizler (tea), Fransızlar (thé), İspanyollar (té), Almanlar (tee), Hollandalılar (thee), Endonezyalılar (teh) ve Afrika’nın batı ve güney ülkeleri ‘tee’ gibi ‘ti’nin değişik varyasyonlarını kullanırken, Türkler (çay), İranlılar (cay), Araplar (şay), Ruslar (çay), Japonlar (oça), Hindistanlılar (şay), Doğu Afrikalılar (çai) gibi ülkeler ise ‘ça’nın varyasyonlarını kullanıyor.
Çay, dünyaya Çin’den yayılmış bir içecek ve her iki isimlendirmenin de kaynağı da Çin.
Peki öyleyse neden bu ayrışma?
Bunun yanıtı, küreselleşmenin, ‘küreselleşme’ kelimesi icat edilmeden çok önceleri nasıl yaşandığının da göstergesi gibi adeta…
‘Çay’ söylenişi, İpek Yolu üzerinden yayıldı.
‘Tea’ söylenişi ise deniz yolundan Avrupa’ya ve Avrupa’nın etkisi altındaki coğrafyalara taşındı. İlk kez Çin’den Hollandalı gemicilerin bu kutsal yaprakları gemilerle Avrupa’ya getirmesiyle tanındı.
Nikhil Sonnad’ın QZ’deki ‘sahilden ‘ti’, karadan ise ‘çay’ başlıklı yazısında aktardığına göre, bu farklılık, Çincede çay için kullanılan 茶 kanjisinin ülkenin iki ayrı coğrafyasında iki ayrı telaffuzu olmasından kaynaklanıyor. Günümüz Mandarin dilinde 茶 kanjisi ‘ça’ diye okunuyor. Ancak Güney sahillerindeki Min Çincesinde ‘ti’ diye telaffuz ediliyor. Buradaki anahtar sözcük ise ‘sahil’.
17’nci yüzyılda denizlerin hakimi olan Hollandalıların Çin’deki iki ana karargahı Çin’in sahil bölgesi Fujian ve Taiwan’daydı. Her iki bölgede de bu içecek ‘te’ diye telaffuz ediliyor. Hollanda Doğu Hindistan Şirketi (The Dutch East India Company), Avrupa’ya ilk çay ticaretini yapan şirket. Dolayısıyla Avrupa toplumları daha çok bu telaffuzla tanıdı bu içeceği.
İpek Yolu üzerinde başlangıcının 2000 yıl öncesine kadar gittiğine dair bulgular tespit edilen çay ticareti ile bu içeceği tanıyan kültürler ise, İpek Yolunun başlangıç güzergahında konuşulan Çince olan Mandarin Çincesindeki ‘ça’ telaffuzunun, İpek Yolu’nun yüzlerce yıl ortak dili olan Farsça’ya ‘çay’ olarak geçen şekliyle öğrendiler bu içeceğin adını.
AMERİKA BÜLTENİ‘ni Twitter‘dan ve Facebook‘tan takip edebilirsiniz