Skip to content
Menu

Nasıralı İsa, Avrupalı Jesus…

jesus-born

CEMAL TUNÇDEMİR

24 Aralık 2011

Biz, “İsa diyoruz. Aramice ve İbranice adının “Yeşua olduğuna inanılıyor. Latincede “İesus” olarak telaffuz edildi. İesus Latin dilinden Avrupa dillerine “Jesus” olarak geçti.  Ancak, Roma ve İngilizce’nin bazı kaynaklarında “Joshua (Caşua)” şeklinde de kullanımı var bu ismin.  Hristiyan tarihçilere göre Hz İsa hayatı boyunca bu isimlerden biriyle çağrıldı.  Barack Obama’nın başkanlık yemin töreni sırasında yapılan resmi duada Evanjelik rahip Rick Warren, “Yeşua” ve “Jesus” isimlerinin yanı sıra, “İsa” adını da kullandığı için, bazı aşırı çevrelerin yaylım ateşi altında kalmıştı.

Çocukluğunun geçtiği köye atıfla “Jesus of Nazareth (Nazaretli İsa)” denildiği de olur. Celile’deki bu köyün Arapça adı Nasıra’dır ve bu sebeple bazı Türkçe kaynaklarda “Nasıralı İsa” tabiri de kullanılır. Hristiyanlığa eski Türkçe’de Nasranilik denmesinin de köyüne atıf olduğuna inananlar var. Ancak, Nasrani denirken, ‘’yardımcılar’’ anlamındaki ‘ensâr’ kelimesine atıf yapılıyor aslında. Âl-i İmrân sûresinde Hz. İsa’nın yardım talebine Havarilerin olumlu cevap vermelerine atıfla Havariler hakkında ‘ensâr’ sözcüğü kullanılması nedeniyle…

Türkçede vaktiyle “İsevilik” ya da “Nasranilik” denmesi daha yaygın olsa da günümüzde artık çoğunlukla Yunanca “Khristo’nun yolundan giden” anlamındaki ‘Khristianos’tan aldığımız şekilde Hristiyanlık diyoruz. İngilizcede ise “Christian” deniyor. Christ, İngilizce’ye Yunanca ‘Khristo’dan geçiyor. Tevrat’ta MaşiahArapça Mesih denilen ismin karşılığı Khristo

Tevrat, MÖ 1’nci yüzyılda, yani İsa’dan çok önce Yunancaya çevrildiğinde, Mesih’in karşılığı olarak “Khristo” kelimesi kullanılmış.  Tevrat’ta Yahudilerin beklediği kurtarıcı olarak anılıyor ki Hıristiyanlar, “beklenen Mesih’in” Hz İsa olduğuna inandıkları için Jesus Christ (İsa Mesih) diyorlar. Mesih, yani Khristo, yani Christ, “(kutsal yağ ile) meshedilmiş” demek. Bugün makinelerde kullandığımız ‘gres’ yağın adını aldığımız “grease” kelimesi de aynı kökten geliyor, bu tür sıvanır yağlar için kullandığımız “cream” kelimesi de… Hristiyan dediğimizde “Mesihi” demiş oluyoruz.

Kaynaklarda İsa’nın çocukluk ve delikanlılık dönemine ilişkin bilgiler çok sınırlı. 30 yaşlarında “Vaftizci Yahya” ile buluşur. Hz İsa ile aynı çağda yaşayan Yahya, Müslümanlık inancına göre Hz Musa’nın şeriatını devam ettiren son peygamber. Kur’an ve İncil’in peygamber olarak niteledikleri bir başka ismin Zekeriya’nın oğlu. Baba oğul her iki peygamber de kavimleri tarafından öldürülüyor.

Anglo Sakson Hristiyan kaynakların “John The Baptist dediği Vaftizci Yahya, Şeria Nehri kıyılarında tebliğ yapıp İsrailoğullarının beklediği kurtarıcının (Mesih’in) gelmesinin yakın olduğunu anlatırmış. Tövbe ederek Mesih’in gelişini bekleyenleri Şeria nehrinin sularıyla vaftiz eder ruhlarını temizlemelerini sağlarmış. Bu nedenle Hıristiyan kültüründe “Vaftizci Yahya” olarak anılıyor. Nehirde vaftiz adetini, bazı Baptist kiliseleri bugün de sürdürüyor.

Hıristiyanlar İsa’nın müjdecisi olması nedeniyle Vaftizci Yahya’ya büyük saygı gösterirler. “Yahya”, bugün bile Hıristiyan dünyasının en popüler erkek ismidir. Yeryüzünde tanıştığınız birçok erkek onun adını taşır. İngiliz veya Amerikalı John, Leh ya da Flemenk Jan, Alman Hans, Fransız Jean, İtalyan Gianni, İspanyol Juan, Fin Johannes ya da Joni, Slav İvan, Jan ya da İvo, İrlandalı veya Keltik Sean ya da Shawn, Portekizli João,  Yunan Yannis hep Yahya isminin karşılıkları.

‘Nerden çıktı şimdi Hz İsa mevzusu…’ diye merak edenler olabilir. Batı Hristiyan dünyası her 24 Aralık’ı 25 Aralık’a bağlayan gece Noel’i, yani Navidad’ı yani Nativity’i, yani Christmas’ı yani Hz İsa’nın doğumunu kutluyor. Yeryüzünde milyarlarca insan, süsledikleri şehirlerinde evlerinde, aldıkları hediyelerle, kiliselerde ayinleriyle, Noel şarkı ve ilahileriyle bu dini ve kültürel günlerini yaşıyor. Noel ve Navidad kelime olarak ‘doğum’ demek. Christmas ise “Christ’s Mass (Mesih yortusu veya ayini)” ifadesinin zamanla kısalmış hali. Günümüzün tembel sokak dilinde İsa’yı temsil eden ‘X’ ile ‘Xmas‘ şeklinde yazıldığı bile oluyor.

Ermeni Apostolik Kilisesi, 6 Ocak günü Noel’i kutlarken, Gregoryen takvimini kullanan Ortodoks dünyası ise, 7 Ocak günü Noel’i kutluyor. Modern dünyada, Noel kutlamalarının temel öğelerini, Hz İsa’nın doğum anının canlandırıldığı ayinler, hediye değişimi, evlerin süslenmesi ve Noel ağacı oluşturuyor. Güney Amerika ve bazı kıta Avrupası ülkelerinden hediyeler 24 Aralık gece yarısı açılıyor. ABD ve İngiltere gibi Anglosakson ülkelerde ise Christmas Day denen 25 aralık sabahı hediyeleşme yapılıyor.

‘’Happy Holiday’’ mi ‘’Merry Christmas’’ mı?

Her Neol sezonunda olduğu gibi bu yıl da ‘’Holiday mi Christmas mı’’ tartışması yaşanıyor. Çam ağacına, ‘Christmas tree’ mi denecek yoksa ‘holiday tree’ mi, kutlamalarda ‘happy holiday’ mi denecek yoksa ‘Merry Christmas’ mı, tartışılıyor. Dindar Hristiyanlar doğal olarak Christmas kelimesinin kullanılmamasına çok içerliyor. Ancak hem ateistler hem de kozmopolit şehirlerde Hristiyanlarla içiçe yaşayan farklı inançlardan insanlar, kutlamalara ‘holiday’ teması ile katılmayı tercih ediyor. Tartışma zaman zaman mahkemelere taşınacak kadar şiddetli olabiliyor.

Bu tartışmaların belki de en ilginç olanı 1968’de uzayda yaşandı. 24 Aralık 1968 günü, Ay’ın yörüngesinde olan Apollo 8 uzay aracındaki atronotlar  Bill Anders, Jim Lovell ve Frank Borman, Noel gecesi  Eski Ahit’teki yaratılışı anlatan Genesis bölümünü canlı yayında okudular. Bu o güne kadar en çok izlenen televizyon yayını oldu. Bazı Ateistlerin buna karşı açtığı laiklik davasını ABD Yüksek Mahkemesi reddetti. 1969 yılında ABD Posta idaresi Apollo 8’in ay etrafındaki Noel uçuşunu anmak için özel pul bastı. Pulda, 24 Aralık 1968 günü Apollo’dan çekilen dünya fotoğrafıyla beraber “In the beginning God…” ifadesi yer alıyordu.

ABD Anayasasının din ve devlet ayrılığı ilkesi nedeniyle, Noel kutlamasının resmi niteliği uzun süre tartışma konusu oldu. Ancak, sonuçta, Noel’in Hıristiyanlar için dini yönleri bulunmakla beraber, piyasayı etkileyen seküler bir kutlama da olduğu konusunda görüş birliğine varıldı. ABD başkanları, bugüne ilişkin resmi bayram kutlamalarında Hz İsa’ya atıf yapmayıp, bunu özel açıklamalarında belirtmeye dikkat ediyorlar. Son olarak ABD Yüksek Mahkemesi de 2000 yılındaki bir içtihadında, Christmas(Noel) kutlamasını, seküler bir ulusal gün olarak gördüğünü açıkladı.

Hristiyan dostlarımın bayramını, ‘Mutlu Noeller’, ‘Merry Christmas’, ‘¡Feliz Navidad!’ ve ‘Joyeux Noël’, farklı inançlardan ya da Ateist dostlarımın tatilini ise ‘Happy holiday’ diyerek kutluyor, esenlik, sağlık diliyorum.