Amerika’yı kim keşfetti?

CEMAL TUNÇDEMİR
Follow @CemalTdemir
15 Kasım 2014

İspanya Kraliçesi İzabel’in yol verdiği Avrupalı kaşif Christof Columbus ve mahiyetindeki 3 gemi dolusu Avrupalı, 12 Ekim 1492 günü sabaha karşı saat 02:00 civarında bugünkü Bahamalar içinde kalan bir adaya ayak bastılar. Günün ilk ışıklarıyla, bugün artık Arawak kabilesinden olduklarını bildiğimiz yerliler ile karşılaştılar. Yerliler bu garip konuklarına son derece dostça davrandılar. Günlüğünde, yerlilerin, her hangi bir metal silaha sahip olmadıklarına dikkat çeken, Kolomb, “Hepsini sadece 50 adamla hakimiyetime sokup istediğim gibi yönetebilirim” diye yazdı. Sonra da dediğini yaptı. Bundan 14 yıl sonra ölen Kolomb, yeni bir kıtaya geldiğini hiçbir zaman bilemedi. Yola çıkış hedefi olan Hindistan’a vardığını sanıyordu ve bundan dolayı da yerlileri “Indian (Hintli)” diye adlandırdı. ‘Amerika’yı keşfeden’ Kolomb ile ilgili bir diğer ironiyse, Kolomb’un bu coğrafyaya yaptığı dört seyahatte de Amerika ana kıtasına hiç ayak basmamış olması. Bütün seferlerini Karayiplerdeki adalara yaptı. Bu nedenle de Yeni Dünya, adını Kolomb’tan değil, buranın ‘yeni bir kıta olduğunu’ söyleyen Amerigo Vespucci’den aldı.

Peki Kolomb, bu kıtaya ulaşan ilk kaşif miydi?

Aslında, ‘’kıtayı ilk keşfedenin Kolomb olduğu’’ ilkokul coğrafya bilgisini ABD’de de artık kimse tarihsel bir gerçek olarak görmüyor. Ancak yüzyıllar süren resmi ve kültürel kabulü de bir çırpıda değiştirmek kolay değil.

Peki Kolomb keşfetmediyse Amerika’yı ilk kim keşfetti?

Çok fazla teori var. Önce en güçlü teorilere bir bakalım sonra da ‘Amerika’yı kim keşfetti’ sorusununu yanıtını gerçekten bilebilecek olanların yanıtını alalım.

Harita çakma değilse Çinliler keşfetti

Gavin Menzies, ‘Amerika’yı Kim Keşfetti?’ adlı kitabında, kıtayı ilk keşfedenin Çinliler olduğunu iddia ediyor. Buna delil olarak da, Çinli denizci Zheng He’nin 1418 tarihli yandaki haritasını gösteriyor. Aslında bu harita, orijinal değil. 18’nci yüzyılda yapılmış bir kopyası. Yani, tam bir kanıt değil.

Doğrudur, Zheng He’nin donanması, o güne kadar bilinen en büyük donanmaydı.

Doğrudur, Afrika kıyılarında dolaştıklarının bilimsel bulguları da var. Ama ya sonrası?

Sonrası biraz denizci rivayeti…

Muhakkak ki İrlandalı rahipler keşfetti

Zaten bir şeyi de İrlandalılar keşfetmese olmaz. Bu kabına sığmaz insanlar elbette küçücük adalarına da sığamazdı… Efsanelerine göre (İrlandalıların tarihi yoktur, efsaneleri vardır), Amerika’yı ilk keşfeden, altıncı yüzyılda buraya ulaşan İrlandalı Aziz Brendan’dı. ‘Guinness kafası‘ deyip geçmeyin. Durmuş saat bile günde iki kez doğruyu gösterir. Kuzey denizinden, bugünkü Kanada sahillerine gerçekten de ulaşmış olma olasılıkları var. İrlandalılar Amerika’yı ilk keşfeden olur da Gallerliler altta mı kalır? Hayır, onlar da Galler Prensi Madoc ile 1170 yılında Amerika’yı ilk keşfeden toplum olmuşlar.

Elbette ki Vikingler keşfetti

İrlandalıların iddiası gibi efsane değil, bu iddianın somut arkeolojik delilleri de var. Viking kaşif Leif Erikson, Kolomb’tan 500 yıl önce Yeni Dünya’ya ayak bastı. Bugünkü Kanada’da Newfoundland yakınlarında en az 10 yıl kaldıklarını gösteren arkeolojik bulgular da var. Leif Erikson, Norveçli eşkiya ‘Kızıl Erik’in oğlu. Ondan namına Erikoğlu anlamında Erikson deniyor. İzlanda’da doğmuş. Hristiyanlığa geçince, Grönland’ı ‘Hristiyan yurdu’ yapma görevi verilmiş. Kar-buz dememiş yapmış da… Oradan da Vinland’a gelmiş. ‘Vinland (şarabistan)’, Vikinglerin Kuzey Amerika’ya taktığı isim. Çünkü onları burada etkileyen tek şey üzümleri olmuş. Güzel şarap yapmış bu üzümler. O yüzden de yeni dünyaya ‘Şarabistan’ demişler.

Ancak, Kanada’ya gelen her aklı başında göçmen gibi Erikoğlu da 10 yıl sonra, ‘çok güzel bir ülke ama çok sıkıcı‘ noktasına ulaşmış ve geri Grönland’a dönmüş. 1020 yılı civarında da ölmüş. 1200’lü yıllarda yazılan bazı Viking kitaplarında bu seyahatleri kaydedilmiş. 1960’lı yıllarda Kanada’daki arkeoloji kazılarında da Erik’in ve ailesinin yaşadığı yerler ortaya çıkarılmış.

Yani Vikingler, sıkıldıkları için mi Kuzey Amerika’dan geri döndüler?

Hayır, o şakası… Burada kendilerinden daha asabı bozuk insanlarla karşılaşmışlar. ‘Kızılderililer’ ile sık sık savaşmaktan yılmış ve Grönland’a geri dönmüşler.

Tabii ki Müslümanlar keşfetti

Kuzey ve Batı Afrika’dan bazı Müslümanların Amerika’yı ‘ilk kez’ keşfettikleri de bilinen bir ”gerçek”. Batı Afrika Müslümanlarının Karayiplere ve Güney Amerika sahillerine ve hatta Kuzey Amerika’ya Kolomb’dan çok önce seferler düzenlediğine ilişkin birçok iddia var. Bunun yanı sıra, El Bruni’nin hiç Amerika’ya gitmeyerek oturduğu yerden yaptığı hesaplamalarla orada yeni bir kıta olduğunu ilk iddia eden kişi olduğunu belirtenler de var. ”Amerika’yı ilk kez Müslümanlar keşfetti” teorisi sahiplerinin işini, rakip teoriler karşısında zorlaştıran tek bir şey var; Teknik sebeplerle bu keşfi Atlas Okyanusu sahiline ilk ulaşan Müslüman Tarık Bin Ziyad’tan öncesi bir tarihe götürmeleri mümkün değil…

Ataları Amerika’yı keşfetmeyeni kınıyorlar 

Yer yüzünde bir çok ulus, Amerika’yı aslında atalarının keşfettiği teorisine sahip. Japonların, Romalıların, Arjantinlilerin (kendilerini Avrupalı sanıyorlar), Danimarkalıların, Giresun Yağlıderelilerin (New Jersey’i Amerika sanıyorlar) ve daha başkalarının da Amerika’yı ilk keşfeden olduğunu iddia eden çok sayıda teori daha var. Aslında bunların hepsi de kendince doğru olabilir. Kolomb’tan önceki 1500 yıl içinde bu toplumlardan birilerinin yolu yeni dünyaya düşmüş de olabilir.

Peki öyleyse Amerika’yı gerçekten ilk keşfeden kim? Bunun gerçek yanıtını kim bilebilir?

Tabii ki Kolomb ve diğer bütün ‘ilk keşfedenler‘ bu kıtaya ulaştığında karşılaştıkları insanlar. Kızılderililerden iyi kim bilebilir ki burayı ilk kimin keşfettiğini? Yanında ‘Amerika’yı kim keşfetti’ konuşması olduğunda bir Kızılderilinin yüzünde beliren ifade görüldüğünde ancak, bu ”kim keşfetti” tartışmasındaki saçmalık fark edilebiliyor.

Yüzlerindeki ifadeden anlamayanlar için ise, 1971 yılında, San Francisco açıklarındaki ünlü Alcatraz adasını 9 ay boyunca işgal edip ellerinde tutan bir grup ‘Kızılderili’ aktivist, adadaki ünlü hapishanenin dış duvarına kireçle açıkça yazmışlar:

“We the Indians discovered America (Amerika’yı biz Kızılderililer keşfettik)”.

Bu ‘insanlar‘ en az 20 bin yıldır o kıtada yaşıyor ve biz eski dünyalılar utanmadan sıkılmadan hangimiz keşfettik kavgası yapıyoruz. ‘İlk kez Kristof Kolomb keşfetti’ demek ne kadar ilkokul düzeyi bir bilgiyse, ‘hayır ilk biz keşfettik’ diye kavga etmek de o kadar ilkokul yaş grubuna ait bir iş.

Geçenlerde NPR radyosunda, Lakota kabilesinden reis Bill Means’a ‘Kristof Kolomb ve ‘keşif‘ olayını sorduklarında şu çarpıcı yanıtı verecekti:

‘’Kristof Kolomb’u biz keşfettik. Kaybolmuş halde, paçavra kıyafetler içinde, aç, bitkin, hasta halde sahilimizde bulduk. Aldık, tedavi ettik, yedirdik içirdik. Gerisini biliyorsunuz…’’

CEMAL TUNÇDEMİR‘i Twitter’dan takip edebilirsiniz
***

Amerika, Kolomb’u nasıl keşfetti?