Maine eyaleti, ‘Tercihli Oy Pusulası’nın uygulanacağı ilk eyalet oldu
AMERİKA BÜLTENİ (26 Haziran 2018)
ABD’deki seçimlerin çoğunda ‘en fazla oyu alan aday’ kazanmış sayılıyor. Bu da, seçimlerin bir çoğunu halkın çoğunluğunun desteklemediği isimlerin kazanmasıyla sonuçlanıyor.
ABD’de politikanın iki parti arasında sıkışması ve halkın sürekli olarak beğenmeseler bile kendi partilerinin adayına oy vermek zorunda kalmaları, son yıllarda, halk iradesinin sandığa daha sağlıklı yansıtabilecek alternatif seçim yöntemi arayışlarına da güç veriyor.
Bunlardan biri de ‘ranked-choice voting’ denen ‘Tercihli Oy Pusulası’. Aslında, California’nın San Francisco kenti başta olmak üzere onlarca önemli şehir, son yıllarda belediye başkanlığı seçimlerinde bu yöntemi kullanıyor. Maine eyaleti, geçen hafta yapılan referandum ile bu yöntemi eyalet çapında kullanacak ilk eyalet oldu.
Tercihli oy sistemi nedir?
ABD’de iki partili sistemin oluşmasının en büyük sebebi, üçüncü parti adaylarının seçimi kazanamayacakları yönündeki genel kanaat. Bu durumda seçmen sürekli iki büyük partiden birine oy veriyor.
Tercihli oy pusulası sistemi ise, seçimin iki büyük partinin adayı arasında geçmemesini, diğer adayların da eşit güçle seçime katılabilmesini sağlamaya yönelik.
Oy pusulasına, adayların isimleri liste olarak yazılıyor. Seçmen de, her adayın karşısındaki kutuya, o adayın kendisinin kaçıncı adayı olduğunu tek tek belirtiyor. Üniversite sınavlarındaki tercih sistemi gibi, “benim birinci adayım şu, o olmazsa şu olsun isterim, o da olmazsa şu olsun, o da olmazsa şu…” dercesine 1, 2, 3 şeklinde numaralarla tercihlerini adayın karşısına yazıyor.
İl sayımda, çoğunluğun (yüzde 50) “birinci tercihi” olan aday seçimi kazanıyor. Eğer hiçbir aday “ilk tercihlerde” yüzde 50 çoğunluğu geçemiyorsa, ilk sayımda en altta kalan aday çıkarılıyor ve bu kez ‘ikinci tercih’ oyları sayılıyor. Bu şekilde sayıla sayıla ilk çoğunluğa ulaşan aday seçilmiş oluyor. Bu nedenle de bu yönteme, “instant-runoff voting” yani ‘’tek seferde iki turlu seçim’’ de deniyor.
Bu sistemin en büyük avantajı ise seçmene, desteklediği bir adaya, güçsüz olduğu için, ‘ona verirsem oyum boşa gidecek’ korkusu olmadan oy verme olanağı vermesi.
Sistemin bir diğer avantajı ise, seçim kampanyasında, kendisini desteklemeyen seçmenlerin de sıralamasına girmek isteyecek adayları, diğer adaylara karşı negatif bir kampanya dili kullanmaktan alı koyması. Adaylar, seçmeninden ikincil oyunu almak istedikleri bir adaya doğrudan saldırmak yerine sorunları konuşmayı tercih edecekler.
Maine halkı, yasaları ‘veto’ yetkisini kullandı
Maine ve komşusu Vermont eyaleti ABD’de birçok yeniliğe öncü olmalarıyla bilinen iki eyalet. Maine eyaletinde halkın, eyalet parlamentosunun çıkardığı her hangi bir yasayı ‘veto’ yetkisi var. Maine halkı, eyalet parlamentosunun çıkardığı bir yasayı, yasanın kabul edilmesinden 90 gün içinde, eyaletteki seçmen sayısının yüzde 10’una denk gelen bir imza toplanması halinde referanduma götürebiliyor. Referandumda çoğunluk sağlanması halinde de parlamentonun çıkardığı yasa iptal ediliyor.
Tercihli Oy Pusulasının 2018 Haziran ayındaki önseçimden itibaren eyalet çapındaki bütün seçimlerde kullanılmasına 2016 yılında yapılan referandumda karar verilmişti. Ancak Maine eyalet parlamentosu, geçtiğimiz aylarda Tercihli Oy Pusulasının kullanımını 2022 seçimlerine erteleyen bir yasa çıkardı. Maine eyalet sakinleri, parlamentolarının bu oldu bittisine itiraz etti ve anında yüzde 10 (61 bin 123) imza toplanarak referandum kararı alındı. Geçen hafta yapılan referandumda çoğunluk sağlanınca, Parlamentonun çıkardığı 2022’ye erteleme kararı veto edilerek yürürlükten kalkmış oldu.
Böylece Maine’de artık, ABD başkanlık önseçiminden Valilik önseçimlerine kadar bütün eyalet ve federal seçimlerde, Tercihli Oy Pusulası kullanılacak.
Maine’in açtığı bu kapıdan yeterince sayıda eyaletin de geçmesi, Amerikan demokrasinin işleyişinde radikal bir dönüşüme yol açacağı için oldukça tarihi bir karar olarak görülüyor.
AMERİKA BÜLTENİ‘ni Twitter‘dan ve Facebook‘tan takip edebilirsiniz
Seçmene oy pusulasında veto seçeneği: Yukarıdakilerin Hiçbiri