Kraliçenin “krallığına” hangi ülkeler bağlı?
AMERİKA BÜLTENİ (9 Eylül 2022)
Türkçe haber kaynakları daha çok ‘İngiltere Kraliçesi öldü’ şeklinde veriyor haberi. İngiltere, Birleşik Krallık içindeki dört ülkeden biri. Ancak Kraliçe İkinci Elizabeth’in “krallığı” bu dört ülkeden de çok daha geniş bir alanı da kapsıyor. Onun ölümü ile, onlarca ülke anayasalarında, paralarında ve bayraklarında değişiklikler yapmak zorunda kalacak.
Kraliçe Elizabeth, dört ülkeden oluşan Birleşik Krallık; Birleşik Krallığa bağlı olmayıp doğrudan tahta bağlı üç Britanya adası(Kraliyet Müstemlekeleri); dünyanın değişik coğrafyalarındaki 14 bağlı bölge; ve son olarak “Commonwealth realm (Kraliyet Milletler Topluluğu)” adıyla anılan 15 ülkenin ‘devlet başkanı’ statüsündeydi.
Birleşik Krallık (United Kingdom)
Birleşik Krallık (United Kingdom), İngiltere (England), başkenti Edinburgh olan İskoçya, başkenti Belfast olan Kuzey İrlanda ve başkenti Cardiff olan Galler’in (Wales) oluşturduğu üniter bir krallık. Bu üniter devletin başkenti Londra. Westminister denen parlamento ve bu parlamentodan çıkan Birleşik Krallık Hükümeti tarafından yönetiliyor. Tahtın politik bir gücü bulunmuyor. Daha çok kültürel ve ulusal bir sembol olarak varlığını sürdürüyor. Krallığa bağlı bu dört ülkeden İngiltere dışındakilerin kendi parlamentoları da var. İskoçya ise kendi kurduğu dahili hükümet ve bağımsız legal yapısı ile Birleşik Krallık içindeki en özerk ülke konumunda.
Kraliyet Müstemlekeleri
Britanya Ada sistemi içinde olmalarına rağmen resmen Birleşik Krallığa dahil olmayıp, Birleşik Krallık koruması ve sorumluluğu altındaki üç ada grubu. Bunlara İngilizcede “Crown Dependencies” deniyor. Bunlar Man Adası, Jersey Adası ve Guerney Adası. Bu belirsiz statüleri nedeniyle birer vergi cenneti ve offshore bankacılık merkezine dönüşmüş durumdalar. Dünyanın birçok yerinden akan ve yolsuzluk ve yasadışı şekilde kazanılmış paranın İngiltere’de yasal yatırımlara girmeden önce aklandığı ve yasal hale getirildiği yerler olmalarıyla son çeyrek yüzyılda küresel dikkatin yöneldiği yerler arasına katıldılar.
Kraliyet Bağlı Bölgeleri
İngilizcede resmi statüleri “United Kingdom Overseas Territories” şeklinde anılan çoğu okyanuslarda eski İngiliz kolonisi adalardan oluşan bölgeler. Bunların tamamında, İngiliz tahtında bulunan kişi ‘devlet başkanı’ statüsünde. Dış politika ve güvenlikten Birleşik Krallık sorumlu. Bazılarında dahili konularda yerel yönetimler ve parlamentolar var. Bu bağlı bölgelerin bir kısmı da offshore bankacılığın merkezi vergi cenneti konumlarıyla küresel ekonomide önemli etkilere neden olabilmekte.
Bunların en kalabalığı Karayip denizindeki Cayman Adaları. İngiliz Virgin Adaları, Falkland Adaları, Bermuda, Cebeli Tarık, Turks and Caicos Adaları en çok bilinenleri.
Kraliyet Milletler Topluluğu
İngiliz Kraliyet Milletler Topluluğuna bağlı 15 ülkeyi ifade eden “Commonwealth realm” deyimi kullanılıyor. Eskiden Britanya İmparatorluğuna bağlı olup da 20’nci yüzyılda bağımsız statülerini kazanan bu ülkeler, egemen ülkeler. Birleşik Krallık dışındakiler, Londra hükümetine bağlı değiller. Kendi hükümetleri ve kendi parlamentoları, ülkenin dış politika ve güvenliği dahil her şeyden sorumlu. Ancak bu 15 ülkenin ortak özelliği, İngiliz tahtına sembolik bağlılıklarını gönüllü olarak sürdürmeleri. Bu ülkelerin anayasaları, ‘devlet başkanı’ olarak, Birleşik Krallık tahtında oturan kişiyi kabul ediyor. Ülke içindeki törenlerde devlet başkanını, Kral veya Kraliçe tarafından atanmış ‘Genel Vali’ ya da ‘Viceroy’ ünvanlı kişi temsil ediyor. Paralarında da Kraliçenin fotoğrafı yer alıyordu.
Bu ülkeler:
Kanada, Yeni Zelanda, Avustralya, Jamaika, Bahamalar, Papua Yeni Gine, Solomon Adaları, Tuvalu, Antigua ve Barbuda, Tuvalu, Saint Kitts and Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent, Grenadines, Belize, Grenada ve Birleşik Krallık.
Bu ülkelerin bazılarında Cumhuriyet olma talep ve tartışması son yıllarda yükseliyor.
Milletler Topluluğu (Commonwealth of Nations)
Kraliçe 2. Elizabeth, Kraliyet Milletler Topluluğu ülkelerinin de dahil olduğu 56 devletten oluşan Milletler Topluluğunun (Commonwealth of Nations) da başkanı konumundaydı.
Milletler Topluluğunu, Kraliyet Milletler Topluluğundan ayıran şey, bunların tamamında Kraliçenin devlet başkanı konumunda olmamasıydı.
1926 Balfour Deklarasyonu ile ortaya çıkan Milletler Topluluğu, dünyanın halen yaşayan en eski uluslararası organizasyonu konumunda. Bu ülkelerin büyük çoğunluğunu eski İngiliz kolonileri oluşturuyor. 20’nci yüzyıl boyunca bağımsızlıklarını ilan ederek tahttan ayrıldılar. Örneğin, Pakistan Hindistan’dan bağımsızlığını ilan ettiğinde de Muhammed Ali Cinnah devlet başkanı değil Pakistan Genel Valisi konumundaydı. Pakistan devlet başkanı Kraliçe Elizabeth’ti. 1956 yılında parlamenter cumhuriyet sistemine geçince Kraliyet Milletler Topluluğundan ayrıldı ama Milletler Topluluğuna üye kalmaya devam etti.
Yine Kraliçe İkinci Elizabeth 1960 – 1963 yılları arasında Nijerya Kraliçesi’ydi. Nijerya 1 Ekim 1963 yılında Nijerya Başkanını, ‘devlet başkanı’ olarak kabul edince, monarşi de sona erdi.
Milletler Topluluğu, Hindistan, Bangladeş, Pakistan ve Nijerya gibi dünyanın en kalabalık ülkelerinden bazılarını barındırması ile oldukça kalabalık bir insan topluluğunu bünyesinde bulunduruyor. Milletler Topluluğu ülkeleri, 2.4 milyar toplam nüfusları ile insanlığın üçte birini oluşturuyor. Yine bu ülkeler toplam 31.5 milyon kilometrekarelik alanlarıyla, yeryüzü karasının dörtte birini oluşturuyor. Birleşik Krallık, Hindistan, Kanada ve Avustralya gibi dünyanın en büyük 10 ekonomisinden dördü de dahil olmak üzere yaklaşık 10 trilyon dolarlık bir ekonomik büyüklüğe sahip.
1949 Londra Deklarasyonu ile Milletler Topluluğunun lideri konumunda Kraliçe Elizabeth bulunuyordu. Ancak Birleşik Krallık tahtında oturanı devlet başkanı olarak kabul eden 16 üyeli Kraliyet Milletler Topluluğundan farklı olarak 55 üyeli Milletler Topluluğu açısından, tahta oturan kişi otomatik olarak Milletler Topluluğun da lideri olamıyor. Yani Elizabeth’in ölümü ile Milletler Topluluğunun başkanlığı da boşaldı. Annesinin yerine Kral olarak Milletler Topluluğunun 16 ülkesinde devlet başkanı statüsüne de yükselen Kral 3. Charles’ın Milletler Topluluğunun liderliğine de seçilip seçilmeyeceği henüz belli değil. 2018’deki toplantılarında Milletler Topluluğu ülkeleri liderleri buna sıcak bakabileceklerini göstermişlerdi. Milletler Topluluğu başkanlığı, tamamen sembolik bir saygı statüsünden ibaret. Milletler Topluluğu ülkelerinden Birleşik Krallığa Bağlı 15’i hariç diğer 36’sı cumhuriyet iken diğer 5’inin de (Brunei, Eswatini, Lesoto, Malezya ve Tonga) kendi monarşileri var.
AMERİKA BÜLTENİ‘ni Twitter‘dan ve Facebook‘tan takip edebilirsiniz