CEMAL TUNÇDEMİR
Follow @CemalTdemir
(25 Haziran 2013)
Amerika’nın Sesi Radyosu‘nu bilenler haklı olarak başlığa kaşlarını kaldırarak bakacaklar. ABD devletince kurulmuş yayın unsurları 1999 yılından beri kısaca BBG olarak bilinen Broadcasting Board of Governors adlı partiler üstü bir kurulun şemsiyesi altına toplanmış durumda. BBG bünyesindeki Amerika’nın Sesi (VOA), dünya çapında TV, radyo ve internet yayını yapıyor.
Öyleyse neden hem devlet televizyonu yok diye başlık atıp hem de Amerikan devletine ait radyo ve televizyonun yayınınların varlığından söz ediyorum… Evet bir şekilde Amerikan devletiyle irtibatlı bir takım radyo ve televizyonları var ancak bunları bildiğimiz anlamdaki devlet radyo ve televizyonlarından ayıran çok temel bir fark da var: ABD devletine ait radyo ve televizyonlarının ABD sınırları içine ve Amerikan halkına yayın yapması kesinlikle yasak. Yani 100’den fazla ülkede 61 dilde seyredilip dinlenilebilen bu TV ve radyoları 1972 yılından beri Amerikan halkı izleyip dinleyemiyor. Amerikan medyası haberlerinde bunlardan alıntı yapamıyor. En azından yakın zaman öncesine kadar bu derece katı bir ambargo vardı.
İkinci Dünya Savaşı yıllarında Nazilerin çabalarıyla devlet aklının en önemli aletlerinden birine dönüşen ‘propaganda’, Soğuk Savaşın başlamasıyla süper güçlerce de vazgeçilmez bir enstrüman olarak görüldü. ABD’de devlet yayınlarını düzenleyen ve Amerikan kamuoyunda ‘Smith-Mundt Act’ olarak bilinen ABD Enformasyon ve Eğitim Değişimi Programları Yasası 1948 yılında çok keskin tartışmalardan sonra kabul edildi. Amaç, Avrupa’yı etkisi altına alan Sovyet propagandasına karşı koymaktı. Dönemin Başkanı Harry Truman ile selefi olacak Genelkurmay Başkanı Eisenhower’ın o günlerde sıkça kullandığı tabirle, ‘küresel, zihin ve iradeleri kontrol mücadelesine katılmak’tı amaç.
‘Amerikalıya Amerikan propagandası olmaz’
Ancak bu yasa 1970’lerde çok önemli ve anlamlı bir değişikliğe uğradı. VOA ve Radio Free Europe’tan, ‘’Artık Soğuk Savaş kalıntılarının gömüldüğü mezarlıkta hakettikleri yere gönderilmeleri gerek’’ diye bahseden Arkansas Senatörü William Fulbright o zamanlar adı ABD Ulusal Enformasyon Dairesi (USIA) olan yapının ABD halkına yayın yapmasını yasaklayan değişiklik önergesini Kongre’den geçirtmeyi başardı. Gerekçe, “devletin kendi halkına yayın yapan TV ve radyosu olamayacağı, bunların siyasi yönetimin propagandası için kulllanılmasının kaçınılmaz olacağıydı“. Fullbright, ‘Amerikalıya Amerikan propagandası’na şiddetle karşı çıkıyordu.
Senatör Fullbright’ın çabasıyla çizilen bu kırmızı çizgi 1985 yılında Senatör Edward Zorinsky’nin önergesiyle daha da kalınlaştırıldı. 1985 değişikliği ile USIA unsurlarının ABD içine yayın yapmasının yasaklanmasına ek olarak devlet kurumlarının ürettiği bu radyo/tv materyaline ABD içinden de ulaşılamayacağı hükme bağlandı. Öylesine katı bir sınırlama getiriliyordu ki, ‘Bilgi Alma Özgürlüğü Yasasını (Freedom of Information Act)’ gerekçe göstererek bile hiçbir Amerikalı bu yayınların içeriğine ulaşamayacaktı. Zorinsky, bu yayınların ABD içinde izlenebilir/dinlenebilir olması halinde birer ‘Pravda’ya dönüşeceklerini savunuyordu.
Ancak özellikle 11 Eylül sonrası Bush yönetimi, El Kaide ve benzeri örgütlerin propagandasının ABD içine rahatlıkla ulaştığına dikkat çekerek, dünyada etkili olan Amerikan propaganda yayınlarını ülke içinde bu ‘sınırsız’ düşmana karşı kullanmamanın büyük hata olduğunu savunmaya başladılar. Bu korku politikasının yanı sıra internetin ‘ulusal yayın uluslararası yayın’ farkını belirsizleştirmesi gibi teknik gerekçeli iddialar sonuç verdi. Bu yıl başında 642 milyar dolarlık Pentagon Yetki Yasasına dikkat çekmeden eklenen bir değişiklik önergesiyle, ABD devleti tarafından kurulan radyo ve televizyonlara ülke içinden ulaşılması yasağı kaldırıldı. Savunma Bakanlığı’nın yetki ve bütçesinin gölgesinde kaldığı için hiç dikkat çekmeyen bu değişiklik, birkaç gün önce sessiz sedasız yürürlüğe girdi. Aslında BBG’nin hala Amerika içine doğrudan yayın yapması yasak ama artık VOA yayınlarını dinlemek isteyen Amerikalılar kısa dalga bir radyo veya internet aracılığıyla dünyadaki bir VOA yayınına erişebiliyor. Yine, düzenleme ile Amerikan medya kuruluşları da VOA içeriğinden alıntı yapıp VOA sitelerine link verebilecek.
Değişikliği getiren yasal düzenlemenin Pentagon yasası ile birlikte geçmesi doğal olarak gözleri bu kuruma çevirdi. Buzzfeed’e konuşan bir Pentagon yetkilisi yasayı endişe verici bulduğunu itiraf ederek, ‘’Amerikalıları koruyan zırhı ortadan kaldırıyor. Devletin yaptığı yayında kontrol ve denetim yok. Kimse burda yayınlanacak bilgilerin gerçekten de doğru mu yoksa yanıltıcı mı olacağını bilemez’’ diyor. Aynı yetkili Pentagon’un içinde özellikle de halkla ilişkiler departmanında Smith-Mundt Yasasından tamamen kurtulmak isteyen çok sayıda yetkili olduğunu ifade ederek, ‘’Çünkü bu yasa onların, Amerikan halkı nezdinde Irak ve Afganistan savaşı gibi çok da popüler olmayan politikalarına kamuoyunda desteği artıracak enformasyon faaliyeti yapmasına engel oluyor’’ şeklinde konuşuyor.
BBG sözcüleri ise, Smith-Mundt yasasının Pentagon ile hiçbir ilgisi olmadığını belirterek, yeni düzenlemenin Pentagon’un Amerikalıya propagandasına zemin hazırlayacağı iddiasını ‘’saçma’’ buluyor. BBG, ürettikleri içeriğin temel amacının, dünyada resmi haber kanallarından başka haber kaynağı olmayan ülkelerin yurttaşlarına objektif haber sağlamak olduğunu savunuyor. BBG sözcüsü Lynne Weil, Foreign Policy sitesine açıklamasında BBG’nin bir propaganda ağı olmadığını savunarak, ‘’Bizim gazetecilerimiz, birçok insanın ülkesinde elde edemediği, sansürsüz haber, sorumlu tartışma ve açık münazara imkanı sağlıyor onlara’’ görüşünü dile getiriyor. VOA’nın sıkı yayın politikalarına dikkat çekiyorlar. Örneğin, VOA’da en az iki ayrı sivil haber kurumunca da paylaşılmış veya bir VOA muhabirinin olay yerinden bizzat geçtiği haberler dışında haber yayını yapılamaz.
Yani son yasal düzenlemeye rağmen BBG’nin dünyadaki diğer ülkelerdeki gibi bir devlet televizyonu kanalı kurma planı yine yok.
‘Bir devlet kanalının tarafsızlığı imkansız’
ABD’nin kurucu babaları, insana güç emanet etmenin, aç kurda kuzu emanet gibi olduğuna inanıyordu. Bu nedenle iktidara karşı şüphe ve temkin, uzun yıllar Amerikan kamuoyunun karakteristik özelliklerinden biri oldu. BBG sözcüsü Lynne Weil de, The Verge sitesine açıklamasında, ‘’Hükümetin kurduğu herşeye karşı doğal bir şüphe olmasını’’ gerekli ve doğal kabul ediyor.
Bazı analistler ise toplumların geldiği aşamada ve internet çağında artık resmi kanalların propagandalarına kanma oranının çok düşük olacağına dikkat çekerek, BBG’nin istenilse bile etkili bir propaganda aracı olamayacağını ifade ediyor. Bu görüş sahiplerine göre asıl korkulması gereken ‘propaganda araçları’, yandaş ticari yayın kuruluşları. Örneğin Fox News, Bush yönetiminin propaganda kanalı gibi yayın yaparken, MSNBC News kanalı ise Obama yönetiminin propaganda kanalı gibi yayın yapıyor.
Amerikan Sivil Özgürlükler Birliği (ACLU) ise her zamanki hukuksal bakışına paralel olarak, BBG yayınlarının ülke içine yayın yasağının kalkmasını olumlu bulduğunu açıkladı. Çünkü ACLU, bilgi edinme özgürlüğü yasasının herhangi bir istisnası olmasına şiddetle karşı. ACLU’ya göre devletin Amerikalı vergi mükellefinin parasıyla yurtdışında yaptığı yayının içeriğini Amerikalının görmesi şeffaflık ve ifade hürriyeti açısından da önemli.
ABD dışında neredeyse bütün ülkelerde televizyon yayıncılığı devlet tarafından başlatıldı ve bir zamanlar sadece devlet televizyonları vardı. Bugün hala sadece devlet televizyonunun yayında olduğu ülkeler var.
ABD’de son düzenlemenin tartışmasına katılan hiç kimse, bu düzenlemenin içeriğini ve kadrosunu iktidarın belirlediği bir merkezi devlet televizyonu kanalı kurulmasını mümkün kılacağını düşünmüyor. BBG’nin en önde gelen savunucularının bile uzun vadede böyle bir hedefi yok. Konuyu farklı açılardan tartışan neredeyse bütün Amerikalılar, Amerikalıya yayın yapacak bir devlet televizyonunun Amerika’nın değil, Beyaz Saray’daki yönetimin siyasi propaganda televizyonu olacağında hemfikir.
Follow @CemalTdemir
İLGİLİ YAZILAR: