AMERİKA BÜLTENİ (16 Ekim 2015)
Follow @amerikabulteni
Her yıl Ekim ayı Nobel Ödülleri ayıdır. Ama aynı zamanda, özellikle üç kategorideki ödül sahipleriyle de her yıl geleneksel Nobel Ödülleri Tartışması ayıdır da… Aslında Nobel’in her dalında kazanan veya kazanmayan isimler etrafında tartışma yaşanıyor. Ama, Fizik, Kimya, Tıp dallarındaki tartışmalar o kadar sıkıcı ve akademik ki medya veya kamuoyunda hiç ilgi görmüyor. Ekonomistlerin kendi seslerinin, edebiyatçıların ise hayranlarının seslerinin çok çıkması bu dallardaki tartışmaları medyanın gündemine de taşıyor. Ama kamuoyunda çoğunlukla asıl yankıyı yapan barış ödülünün sahipleri oluyor. Peki Nobel barış ödüllerini ve diğer dallardaki Nobel ödüllerini kimler verir? Adayları kimler belirler? İşte merak ettiğiniz soruların yanıtları:
Nobel Barış Ödülüne bu yıl kaç aday vardı?
Tam 273 aday vardı ki Nobel barış ödülü tarihinin en yüksek ikinci yılı oldu. En fazla aday rekoru 278 ile 2014 yılına ait.
Adaylar nasıl belirleniyor?
Nobel Vakfı tüzüğüne göre Nobel barış ödülüne adaylık, aşağıda belirtilen kişi ve kurumlar tarafından aday gösterilirseniz söz konusu olabiliyor:
- Her hangi bir hükümet
- Her hangi bir parlamentonun üyeleri
- Üniversite rektörleri
- Sosyal bilimler, tarih, felsefe, hukuk ve ilahiyat profesörleri
- Barış araştırmaları enstitüleri ile dış politika enstitülerinin müdürleri
- Daha önce Nobel Barış Ödülü kazanmış bir kişi
- Nobel tarafından barış ödülüne layık görülmüş kurumların yönetim kurulu üyeleri
- Norveç Nobel Komitesinin mevcut veya eski üyeleri (Komite üyelerinin son aday gösterme tarihi 1 Şubat’tır)
- Norveç Nobel Komitesinin eski danışmanları
Sadece yukarıdaki kişi ve kurumların gösterdiği adaylar, Nobel Komitesince dikkate alınır. Yukarıdaki kişi ve kurumların kendi adına yapacakları adaylık başvuruları ise geçersizdir.
Barış ödülü sahibini kimler nasıl belirler?
Nobel Barış Ödülleri dışındaki diğer dört daldaki Nobel ödüllerini İsveç Komitesi belirler. Nobel barış ödülünün sahibi ise Alfred Nobel’in isteği üzerine Norveç Nobel Komitesince belirlenir. Norveç Nobel Komitesi, Norveç Parlamentosunca (Storting) seçilen 5 üyeden oluşur. Her üyenin uluslararası danışmanları da üyeye kararını vermesinde yardımcı olur.
Bu yılki barış ödülünü belirleyen 5 isim kimler?
Norveç Nobel Barış Ödülü Komitesinin başkan ve başkan yardımcısı dahil 3’ü kadın 5 üyesi şunlar:
Kaci Kullmann Five
(Başkan): 64 yaşındaki Norveçli eski bakan ve Norveç Muhafazakar Partisinin eski başkanlarından. 2003 yılından beri komite üyesi. 2015-2020 dönemi için yeniden komiteye seçildi.
Berit Reiss-Andersen
59 yaşında, İsveç Nobel Komitesi başkan yardımcısı. Hukukçu. Adalet Bakanlığı eski müsteşarı. Norveç Barosu eski başkanı. 2012’den beri komite üyesi. 2012-2017 dönemi için seçildi.
Inger-Marie Ytterhom
74 yaşında. Norveç İlerici Partinin meclis grubunun başdanışmanı. Storting eski üyesi. Norveç Seçim Kurulu eski üyesi. 2000 yılından beri Nobel barış komitesi üyesi. Son olarak 2012- 2017 dönemi için yeniden seçilmişti.
Henrik Syse
49 yaşında. Oslo Barış Araştırmaları Enstitüsünün baş araştırmacısı. Bu yıl komiteye seçildi. 2020 yılına kadar görev yapacak.
Thorbjørn Jagland
65 yaşında. Avrupa Konseyi genel Sekreteri. 2005-2009 Storting(Norveç Parlamentosu) Başkanı. Eski Dışişleri Bakanı. 2009 yılından beri Nobel Komitesi üyesi. 2015 – 2020 dönemi için yeniden seçildi.
Neden biyoloji dalında çalışmalar kimya dalında ödül alıyor?
Çünkü biyoloji, Nobel Vakfının kurucusu Alfred Nobel’in ödül verilmesini istediği dallar içinde yer almıyor. Bu nedenle de biyoloji alanında Nobel’e layık görülen çalışmaların sahiplerine bazen Tıp ama çoğunlukla da kimya dalında ödül veriliyor. Birçok kimya bilimcisi ödüllerinin son yarım yüzyılda ‘fiili’ olarak biyologlar tarafından gaspedildiği görüşünde.
Çikolata ile Nobel arasındaki ilişki nedir?
Dr. Franz Messerli, 2012 yılında yayınladığı makalesinde, en fazla Nobel bilim ödülü kazanan ülkelerin aynı zamanda en fazla çikolata tüketen ülkeler olduğunu gösterdi. Nobel komitesini çok etkilemeyen bu çalışmaya medya bayıldı.
Nobel Edebiyat Komitesi Murakami’ye taktı mı?
Japon yazar Haruki Murakami hayranlarının yazara her yıl Nobel edebiyat ödülü bekleyip de bir türlü verilmeyişi ile yaşadıkları ‘hoca bana taktı‘ sendromu. Aslında Nobel Edebiyat Ödülü Komitesinin ‘taktığı’ isimler Murakami ile sınırlı değil. Çok büyük yazarlara da bu muamele yapıldı. Güldürürken düşündüren detayları BU LİNKİN ALTINDA.
Diğer dallardaki Nobel Ödüllerini kim veriyor?
Ekonomi, edebiyat, kimya ve fizik ödülleri için İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi içinden 3 yıllığına seçilen isimlerden birer komite kuruluyor. 1739 yılında kurulan akademinin bugün 440 İsveçli ve 175 yabancı bilim insanı üyesi bulunuyor.
Nobel Fizik Ödülü Komitesi
Nobel fizik komitesi, resmi mektupla başvurduğu aday göstericilerin gösterdiği adaylar arasından seçimini oy çokluğuyla yapar.
Anne L’Huillier (Başkan – Atomik Fizik Profesörü)
Olga Botner (Deneysel Parçacık Fiziği Profesörü)
Olle Inganäs (Biyomoleküler ve Organik Elektronik Profesörü)
Thors Hans Hansson (Teorik Fizik Profesörü)
Nils Mårtensson (Fizik Profesörü)
Lars Bergström (Sekreter – Teorik Fizik)
Gunnar Ingelman (Sekreter Yardımcısı – Atomaltı Fizik Profesörü)
Nobel Kimya Ödülü Komitesi
Nobel kimya komitesi, resmi mektupla başvurduğu aday göstericilerin gösterdiği adaylar arasından seçimini oy çokluğuyla yapar.
Sara Snogerup Linse (Başkan – Fiziksel Kimya Profesörü)
Sven Lidin (İnorganik Kimya Profesörü)
Jan-Erling Bäckvall (Organik Kimya Profesörü)
Olof Ramström (Kimya Profesörü)
Claes Gustafsson (Tıbbi Biyokimya Profesörü)
Gunnar von Heijne (Sekreter- Teorik Kimya Profesörü)
Nobel Edebiyat Komitesi Üyeleri
Nobel edebiyat komitesi, resmi mektupla başvurduğu aday göstericilerin gösterdiği adaylar arasında oy çokluğuyla ödül sahibi belirler.
Per Wästberg (Başkan- yazar)
Kjell Espmark (Profesörü- yazar)
Katarina Frostenson (Yazar)
Kristina Lugn (Yazar)
Horace Engdahl (Profesör – yazar)
Sara Danius (Sekreter- Profesör- yazar)
Nobel Ekonomi Ödülleri
Nobel ekonomi komitesi, resmi mektupla başvurduğu aday göstericilerin gösterdiği adaylar arasından seçimini oy çokluğuyla yapar.
Tore Ellingsen (Başkan- Ekonomi profesörü)
Mats Persson (Ekonomi Profesörü)
Tomas Sjöström (Ekonomi Profesörü)
Per Strömberg (Ekonomi Profesörü)
Peter Gärdenfors (Davranış Bilimleri Profesörü)
Torsten Persson (Sekreter – Ekonomi profesörü)
Nobel Tıp Ödülü Komitesi
Nobel Tıp Ödülünün sahibi, Karolinska Enstitüsü üyelerinden oluşan bir komitece, başvurulan aday göstericiler tarafından gösterilen adaylar arasından seçilir. Mevcut komite üyeleri şunlar:
Juleen Zierath (Başkan- Klinik Psikoloji Profesörü)
Thomas Perlmann (Moleküler Gelişim Biyolojisi Profesörü)
Patrik Ernfors (Moleküler Nöro-gelişim)
Anna Wedell (Tıbbi Genetik Profesörü)
Ole Kiehn (Nöroloji Bilimleri profesörü)
Urban Lendahl (Sekreter – Genetik Profesörü)
Follow @amerikabulteni